انفعال و تناقض‌گویی «ریاض»
ایران: فاجعه جان باختن جمع کثیری از مسلمانان هنگام اجرای مناسک حج در «منا» با سیل انتقادات نهادهای مدنی جوامع اسلامی و غیر اسلامی و نیز مقامات برخی کشورها مانند اندونزی و بویژه مسئولان جمهوری اسلامی ایران مواجه شده است. در حالی که ابرهای تیره بر فراز مناسبات عربستان سعودی با برخی کشورهای منطقه سایه افکنده است، این فاجعه بزرگ انسانی همچنان تحت‌الشعاع روابط پرتنش تهران- ریاض هم در سطح مناسبات دوجانبه و هم در عرصه رقابت‌های منطقه‌ای قرار دارد. این در حالی است که در شرایط بروز بحران‌های طبیعی در مناطق مختلف مانند سونامی شرق آسیا در سال 2002 دولت میزبان اتباع خارجی سانحه دیده از دولت‌های ذیربط که شهروندان‌شان دچار آسیب شده بودند، در عالی‌ترین سطوح عذرخواهی کرده و از تشریک مساعی آنها در جهت مدیریت بحران استقبال کرد. بنابراین اصل، دولت جمهوری اسلامی ایران نیز همانند سایر دولت‌ها به طور طبیعی از دولت عربستان انتظار دارد علاوه بر پذیرش مسئولیت اتفاق پیش آمده به عنوان کشور میزبان و رسیدگی سریع به آسیب دیدگان به اطلاع‌رسانی صریح و شفاف بپردازد، به علت‌یابی واقعه هولناک مزبور اهتمام ورزد و با سایر دولت‌ها همکاری
لازم را به عمل آورد. حال آنکه طی روزهای اخیر
نه تنها مقامات سعودی رویکرد متناسب با ابعاد این فاجعه انسانی را در پیش نگرفته‌اند بلکه واکنش نهادهای حاکمیتی ریاض به این رویداد در فضای هیجانی و انفعالی شکل می‌گیرد. در این باره ذکر چند نکته الزامی است؛
- مقامات سعودی در حالی به خواسته‌ها و مطالبات بحق ایران درخصوص این فاجعه واکنش تند و خارج از عرف دیپلماسی نشان می‌دهند که تهران- ریاض در این خصوص، ارتباط مستقیم دیپلماتیک حداقلی برقرار کرده‌اند و موضوع پیگیری وضعیت حجاج ایرانی در حال حاضر از طریق کانال‌های غیرمستقیم و میانجیگری سایر کشورها پیگیری می‌شود و همین مسأله خود مجالی را فراهم می‌کند تا برخی رسانه‌های منطقه‌ای به عنوان واسطه و منبع خبری به متشنج شدن بیشتر فضا دامن بزنند و امکان بیشتری برای سوءتفاهم و بزرگنمایی اختلافات ایجاد کنند.
- به موازات افزایش تأخیر مقامات ریاض در شفاف‌سازی ابعاد اتفاقات رخ داده در «منا»، سوء تدبیر و سوء تفاهم بیشتری در پروسه علت‌یابی این فاجعه به وجود می‌آید که دامنه‌دار شدن آن حتی می‌تواند به افزایش مشکلات عربستان در آینده‌ای نزدیک منجر شود. حال آنکه پنهانکاری و موضع نگرفتن صریح مقامات سعودی در اعلام جزئیات این اتفاق به تناقض‌گویی مقامات رسمی این کشور در سطح رسانه‌ها منجر شده است. به عنوان مثال، در حالی که در برخی رسانه‌های عربی، ایرانی‌ها مقصر این ماجرا معرفی شده‌اند، وزیر بهداشت عربستان رسماً اعلام کرد که عامل انسانی در بروز این فاجعه نقش نداشته است. علاوه بر این، اکنون رسانه‌های سعودی روی این نکته مانور می‌دهند که چرا ایران در قبال این واقعه، رفتار متفاوتی با واکنش سایر کشورها داشته است؟ این رسانه‌ها طرح مکرر این سؤال را برای القای فرضیه ناروای «توطئه تهران» در خدمت می‌گیرند. اما پایه‌های این جنگ روانی جایی متزلزل می‌شود که به یاد آوریم شمار زیادی از قربانیان این فاجعه از ایرانیان بوده‌اند و درصد جان باختگان کشورمان در مجموع آمار رسمی و غیررسمی منتشر شده بسیار بالا و چشمگیر است و طبیعی است که داغدارترین
کشور، بیشترین پیگیری‌ها و جدی‌ترین واکنش‌ها را از خود نشان دهد.
- در حال حاضر نوعی سردرگمی در نوع رفتار دستگاه رسانه‌ای و سیاست خارجی عربستان در این ماجرا مشهود است که باید تا حدی این مسأله را به تغییرات قدرت و آغاز برخی رقابت‌های درونی در خاندان آل سعود طی ماه‌های گذشته مربوط دانست. کادر جدید عربستان هم در دستگاه سیاست خارجی و هم حوزه مدیریت حج و مدیریت رسانه‌ای که رویکرد تازه‌ای در پیش گرفته‌اند از تجارب متأخرین خود بی بهره بوده و در نتیجه ناتوانی و سردرگمی همراه با موضعگیری‌های تند از سوی آنها بر ابعاد مختلف تنش میان طرفین دامن زده است.
- موضع رسمی ایران تاکنون خویشتنداری عزتمندانه و رعایت مصالح دنیای اسلام بوده و در عین حال، سه مطالبه مسئولیت پذیری و عذرخواهی «ریاض» و نیز اتخاذ تدابیری توسط «آل سعود» برای ممانعت از تکرار احتمالی حوادث مشابه آینده در مورد حجاج جهان اسلام را مورد تأکید قرار داده است. اعلام این مواضع با هدف کاهش تنش همزمان با احقاق حق حجاج ایرانی بوده است اما متأسفانه «ریاض» همراهی کمتر از انتظاری در پذیرش مطالبات منطقی تهران داشته و حتی در مواردی اقدامات و سخنانی خلاف عرف و ادب دیپلماتیک بروز می‌دهند که گویای بی تجربگی دیپلمات‌های سعودی است.
- مهم‌ترین مسئولیت دولت عربستان درخصوص فاجعه «منا» هم از منظر یک امر داخلی و هم به عنوان پاسخگویی به خانواده‌های جان‌باختگان، در گام نخست شناسایی عوامل مؤثر در وقوع آن است که باید به شناسایی و مجازات عاملان قصور و تقصیر در وقوع این فاجعه و تنبیه آنان منتهی شود. مقامات سعودی اگر رسیدگی عادلانه‌ای به این ماجرا داشته باشند، ضمن کسب اطمینان خاطر سایر کشورها و کاهش آلام انسانی مردم آسیب دیده، می‌توانند شرایط مناسب را برای مدیریت بهینه خود در سال‌های آتی فراهم کرده که این مسأله خود به تنش‌زدایی در روابط این کشور با کشورهای دیگر منتهی خواهد شد.
به همان اندازه که طی روزهای آینده ابعاد این ماجرا روشن‌تر شود، مقامات ریاض نمی‌توانند رویه کنونی خود را ادامه دهند، زیرا در صورت تداوم موضعگیری‌های غیرمنطقی، عوارض بیشتری متوجه این کشور خواهد شد و سایر نهادها و کشورهای اسلامی دیگر هم بیش از امروز به معترضان خواهند پیوست و جنبه‌های تکنیکی و فنی مدیریت حج بیشتر مورد نقد قرار می‌گیرد.
دیدگاه تان را بنویسید