تنش های عربستان-ایران و منافع غرب

مهر: اقدام نسنجیده عربستان در اعدام رهبر شیعیان این کشور و متعاقب آن واکنش های انجام شده در تهران و مشهد که منجر به تصمیم ریاض برای قطع روابط با ایران شد در شرایطی رخ داد که با توجه به تلاش های انجام شده در ماه های پایانی سال میلادی گذشته امیدها برای حل بحران سوریه افزایش یافته بود. علاوه بر آن تنش های میان عربستان و ایران در حالی افزایش یافته که تنها چند روز به آغاز اجرای برجام (توافق هسته ای انجام شده میان ایران و کشورهای ۱+۵) باقی مانده است و افزایش تنش ها میان ریاض و تهران ممکن است به این دو جریان صدمه بزند.

هر دوی این موارد یعنی پایان دادن به بحران سوریه و اجرای برجام جزو مواردی هستند که تا حد زیادی به منافع آمریکا و اروپا گره خورده اند از همین رو به خطر افتادن هریک از آنها تا حد زیادی به منافع غرب بویژه منابع اقتصادی ضربه می زند از همین رو به احتمال بسیار بالا واشنگتن و بروکسل تلاش می کنند تا از به خطر افتادن منافع خود جلوگیری کنند.

توافق هسته ای ایران

توافق هسته ای ایران در شرایطی بدست آمد که کشورهای عرب بویژه اعراب حوزه خلیج فارس و در راس آنها عربستان به همراه رژیم صهیونیستی و جنگ طلبان آمریکایی به شدت با آن مخالف بودند و غرب بویژه دولت آمریکا برای راضی کردن هر یک از آنها مجبور شد تا امتیازاتی را بدهد تا توافق هسته ای را به منزل برساند.

کشورهای ۱+۵ برای به نتیجه رساندن مذاکرات هسته ای با ایران تلاش بسیاری کردند که فقط یک نمونه آن شامل انجام ۲۰ روز مذاکره مستمر و شبانه روز میان نمایندگان ارشد ایران و کشورهای ۱+۵ در وین بود.

منافع اجرای برجام و احیای مناسبات اقتصادی با ایران برای اروپا به حدی است که حتی آنها منتظر آغاز برجام نمانده و از ماه ها قبل شروع به مذاکره با تهران برای عقد قراردادهای تجاری کرده انددر اصل اویاما سیاست خارجی دور دوم ریاست جمهوری خود را بر روی دو هدف متمرکز کرده بود یکی به نتیجه رساندن مذاکرات سازش و دیگری متوقف کردن پیشرفت هسته ای ایران از طریق مذاکره. در مورد اول کارشکنی های رژیم صهیونیستی موجب بی نتیجه ماندن تلاش های «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا، شد.

اما در مورد دوم مذاکرات مستمر و حسن نیت ایران برای اثبات صلح آمیز بودن برنامه هسته ای خود موجب شد تا نهایتا این توافق به سرانجام برسد. توافقی که به شدت موجب خشم عربستان و رژیم صهیونیستی شد.

یکی از دلایل مخالفت عربستان با توافق هسته ای ایران آن بود که با اجرای این توافق مناسبات ایران و غرب بویژه در حوزه سیاسی و اقتصادی وارد مرحله جدیدی می شد و با توسعه آن شاید دیگر کشورهای عربی جذابیت چندانی برای کشورهای غربی نداشته باشند و بدین ترتیب و در مرور زمان ریاض نفوذ خود در منطقه را از دست می داد از همین رو سعودی ها دست به هر کاری می زدنند تا این توافق را زمین بزنند و دقیقا به همین دلیل است که اکنون اغلب کارشناسان غربی می گویند هدف نهایی عربستان از شدت بخشیدن به تنش های منطقه ای و قطع رابطه با ایران، به هم زدن توافق هسته ای ایران و کشورهای ۱+۵ است.

این وضعیت در حالی است که کشورهای غربی بویژه اروپائی ها حساب ویژه ای برای دوران پس از اجرای برجام باز کرده اند و تهران مدت هاست که محل رایزنی های گسترده دیپلمات ها و بازرگانان اروپائی شده است. منافع اجرای برجام و احیای مناسبات اقتصادی با ایران برای اروپا به حدی است که حتی آنها منتظر آغاز برجام نمانده و از ماه ها قبل شروع به مذاکره با تهران برای عقد قراردادهای تجاری کرده اند.

از سوی دیگر اوباما در مقابله با جمهوریخواهان بر سر توافق هسته ای ایران ثابت کرده که نمی خواهد بزرگترین دستاورد دور دوم ریاست جمهوری خود در حوزه سیاست خارجی را از دست بدهد از همین رو اقدامات عربستان در روزهای اخیر با منافع آمریکا نیز در تضاد است. اکنون این منافع گسترده به دلیل بلندپروازی های عربستان به خطر افتاده بنابراین طبیعی است که اروپا و آمریکا برای حفظ منافعی که برای بدست آوردن آن زمان زیادی را صرف کرده وارد عمل شوند.

مذاکرات صلح سوریه

بحران سوریه در ماه های پایانی ۲۰۱۵ وارد مرحله جدیدی شد. شدت گرفتن بحران مهاجرین در اروپا، وقوع حملات تروریستی پاریس، افزایش تهدیدات امنیتی در غرب، ائتلاف چهار جانبه ایران، روسیه، عراق و سوریه برای مبارزه با تروریسم، عدم موفقیت ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا و موفقیت های ارتش سوریه در برابر تروریست ها عواملی بودند که موجب شدند آمریکا و اروپا که تا آن زمان با حمایت از گروه های شورشی و تروریستی بر آتش جنگ در سوریه دمیده بودند به یکباره سیاست خود را تغییر داده و برای پایان دادن به بحرانی که رفته رفته در حال سرایت به غرب بود وارد گفتگو با ایران و روسیه شوند.

نتیجه این تغییر رویه آن بود که در ماه های اخیر سه دور مذاکره مثبت برای پایان دادن به بحران سوریه انجام شده و کشورهای حمایت کننده از مخالفین بشار اسد نیز به نوعی با مواضع ایران و روسیه در خصوص سوریه کنار آمده اند از همین رو در شرایطی که غرب امیدوار است با حل بحران سوریه بتواند خود را از پیامدهای این بحران خودساخته که بارزترین مورد آن مسئله مهاجرین است خلاص کند، تفرقه افکنی های عربستان و یارکشی های ریاض علیه تهران می تواند مذاکرات سوریه را با خطر شکت مواجه کند.

به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح سوریه به معنای شکست سیاست های پنج سال گذشته عربستان و متحدانش در قبال سوریه در پنج سال گذشته است طبیعی است که ریاض برای شکست این گفتگوها وارد تنش با ایران شده و به شدت آن نیز بیفزایدالبته با توجه به آنکه به نتیجه رسیدن این مذاکرات به معنای شکست سیاست های پنج سال گذشته عربستان و متحدانش در قبال سوریه در پنج سال گذشته است طبیعی است که ریاض برای شکست این گفتگوها وارد تنش با ایران شده و به شدت آن نیز بیفزاید. «ولی نصر» رئیس بخش مطالعات پیشرفته بین الملل دانشکده جان هاپکینز، و از کارشناسان شناخته شده مناقشات خاورمیانه، در مورد موضع اروپا در خصوص تنش های میان ایران و عربستان می گوید: موضع غربی ها در این خصوص به نفع ایران است که بخشی از آن به دلیل تصمیم اروپا برای نزدیک شدن به ایران است. اروپائی ها فکر می کنند که این تنش جدی است اما آنها و همچنین آمریکا فکر می کنند که عربستان به دنبال صلح نیست بلکه می خواهد ایران را از تمامی مباحث منطقه ای حذف کرده و تهران را وادار به واکنشی کند که در نهایت منجر به از بین رفتن توافق میان ایران و غرب شود. این تنش ها از سوی عربستان آغاز شده و ریاض خیلی سریع روابط خود با تهران را قطع کرده است که این امر به معنای پایان هرگونه توافق منطقه ای همچون مذاکرات وین (مذاکرات صلح سوریه) است.

«گوئیلام خاویربندر» از کارشناسان مرکز مارشال وابسته به آمریکا در آلمان، در این رابطه می گوید: اروپائی ها نگران آن هستند که این وضعیت آشفته تر شده و موجب بروز بحران های بیشتر شود.

این کارشناس آلمانی همچنین هشدار می دهد که شدت گرفتن تنش ها می تواند کشورهایی همچون سوریه، یمن و بحرین را با بحران های بیشتری مواجه کند.

خاویربندر در پایان می گوید: ایران تا کنون در اجرای توافق هسته ای خوب عمل کرده و عادی سازی روابط با ایران نیز خوب پیش می رود بنابراین سعودی ها اکنون زور می گویند.

نتیجه آنکه، اقدامات عربستان و چند کشور دیگر عربی در روزهای اخیر بگونه ای است که با منافع آمریکا و اروپا در تضاد بوده و از همین رو نیز بوده که تمامی مقامات غربی در اظهار نظرهای خود در خصوص تنش های بوجود آمده میان عربستان و ریاض بر لزوم کاهش تنش ها تاکید کرده و حتی چند کشور از جمله روسیه نیز برای میانجیگری اعلام آمادگی کرده اند از همین رو می توان گفت که عربستان برای ادامه این سیاست خود با موانع بلندی به نام های آمریکا و اروپا مواجه است. موانعی که گذر از آنها بسیار مشکل و هزینه بر است از همین رو می توان در انتظار اقدامات پیدا و پنهان غرب برای مهار عربستان بود.