احیای روابط همسایگی با دورزدن امریکا
تهران و ریاض با وساطت پکن پس از 7 سال، تعاملات دیپلماتیک خود را از سرگرفتند
بن‌بست 7 ساله مناسبات پرتنش «تهران و ریاض» روز گذشته در «پکن» شکسته شد. مذاکرات محرمانه ایران و عربستان در روزهای اخیر و در ششمین دور برای گشودن گره فروبسته روابط دو کشور به میزبانی چین برگزار شد که با صدور یک بیانیه تفاهم به انجام رسید و جمهوری اسلامی و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط دو جانبه و آغاز به کار دوباره سفارتخانه‌های دو کشور توافق کردند. تحولی که می‌توان آن را در امتداد سفر اخیر آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان به چین ارزیابی کرد؛ جایی که مقام‌های پکن درخواست حاکمان سعودی برای میانجیگری جهت گره‌گشایی از رابطه پرتنش تهران و ریاض را اجابت کرده و از فرصت حضور رئیسی در این سفر برای حل اختلافات ایران و عربستان بهره بردند. چه آنکه پس از نهایی شدن دستور کار مذاکرات تهران و ریاض در جریان سفر رئیسی به پکن بود که فرستادگان ایران و عربستان با انجام ششمین دور مذاکره کار را در پکن تمام کرده و برای ازسرگیری رابطه توافق کردند.
بیانیه مشترک اعلام روابط
پس از برگزاری مذاکرات فشرده علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی و «مساعد بن‌محمد العیبان»، مشاور امنیت ملی عربستان که از ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه صورت گرفت، طرفین در یک بیانیه مشترک اعلام کردند: «جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند». این بیانیه سه‌جانبه که به امضای مقام‌های امنیتی ایران و عربستان و همچنین «وانگ یی»، عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین رسید، تصریح می‌کند: «مذاکرات تهران و ریاض بر مبنای تمایل دو طرف به حل و فصل اختلافات از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی و ناظر بر پیوندهای برادرانه و تأکید بر پایبندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد، منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی صورت گرفته است». تقدیر از میزبانی پکن، عراق و عمان و تلاش این کشورها برای به ثمر نشستن گفت‌و‌گوهای حساس تهران و ریاض محور دیگر این بیانیه سه‌جانبه بود.
دبیر شورای‌عالی امنیت ملی پس از امضای بیانیه مشترک، سفر بهمن‌ماه «آیت‌الله رئیسی» به چین و گفت‌و‌گوی او با «شی جین پینگ»، رئیس‌جمهور چین را بسترساز شکل‌گیری مذاکرات جدید و جدی میان هیأت‌های ایران و عربستان سعودی اعلام کرد و گفت‌و‌گوهای انجام شده میان دو کشور را صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده خواند. شمخانی 5 دور مذاکره اولیه انجام شده با عربستان سعودی را که به میزبانی عراق و عمان انجام شد، در دستیابی به توافق نهایی، مؤثر ارزیابی کرد و از تلاش این دو کشور نیز در این خصوص سپاسگزاری نمود. شمخانی علاوه بر این در یک تماس تلفنی جداگانه با «محمد شیاع السودانی»، نخست‌وزیر عراق از زحمات این کشور در میزبانی پنج دور مذاکره تهران و ریاض تقدیر کرد.
قطع رابطه پس از حکم جنجالی
مناسبات دیپلماتیک ایران و عربستان در دی‌ماه ۱۳۹۴ پس از صدور حکم جنجالی مقام‌های سعودی مبنی بر اعدام «شیخ نمر باقر النمر»، روحانی شیعه و ورود غیرقانونی شماری از جوانان معترض ایرانی به محل سفارت عربستان در تهران رو به تیرگی رفت و دو کشور با متوقف شدن فعالیت نمایندگی‌های دیپلماتیک وارد دوره تازه‌ای از تنش و بحران شدند. اما آنچه اتفاق افتاد ضربه‌ای بود که دومینووار زمینه حرکت مهره‌های از قبل چیده شده ریاض را فراهم کرد؛ اعلام قطع روابط دیپلماتیک از سوی عربستان و متحدان دور و نزدیک‌اش که با تطمیع و تهدید از خواست حکومت سعودی پیروی می‌کردند، برنامه‌ای بود که اجرا شد و به قطع رابطه شماری از کشورها همچون بحرین و سودان و فراخوانی دیپلمات‌ها یا کاهش سطح رابطه از سوی کشورهایی چون کویت، قطر و امارات انجامید، اما در همان متوقف نماند.
آنچه روی داد اتفاقی بود که زمینه صف‌بندی ریاض در برابر ایران از طریق نهادها و ائتلاف‌های بین‌المللی چون شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و سازمان همکاری‌های اسلامی را فراهم کرد. صف‌بندی‌ای که یکی از وجوه بروز تعارض دو کشور بود و البته ریاض در به سرانجام رساندن آن چندان هم کامیاب نبود. چنانکه با وجود موضع‌گیری و بیانیه‌های نمادین ضد ایرانی که نظرهای موافق نسبت به آن از طریق دلارهای نفتی عربستان به دست می‌آمد، سیاست عربستان در متحد کردن کشورهای عربی و اسلامی علیه ایران سیاستی از پیش شکست‌خورده بود.
رویکرد منطقه‌ای تحول‌یافته
طبیعی بود این شکست در کنار فروماندن ریاض در نزاع خودساخته یمن که بر سر نفوذ منطقه‌ای ایران رقم زده بود، حاکمان سعودی را به این نتیجه برساند که این جدال‌های فرسایشی بیشتر از یک سطح مشخص نمی‌تواند حاصلی برای عربستان داشته باشد. بویژه که با خروج تدریجی ایالات متحده از منطقه و تضعیف نقش‌آفرینی این کشور در معادلات منطقه‌ای، امکان به نتیجه رسیدن رویکرد ریاض به ضعیف‌ترین سطح ممکن رسیده بود.
شکل‌گیری چنین فضایی که دلیل آن چیزی نبود جز ناکام ماندن سیاست تخاصم در منطقه و از طرف دیگر رسیدن به واقعیت قدرت میدانی و دیپلماتیک ایران در منطقه، سبب شد تا ایده کاهش اختلافات و همکاری‌های درون‌منطقه‌ای که از سوی دولت رئیسی دنبال می‌شد، مورد اعتنای بیشتری از سوی مقام‌های سعودی قرار گیرد. ایده‌ای که بیش از هر گزاره دیگری، به تحقق منافع ملی هر یک از بازیگران منطقه و تهدیدات مشترک اشاره داشت و تأکید می‌کرد که سیاست شتابزده تشکیل اتحادیه‌های نظامی و امنیتی با محوریت بازیگران عربی ذیل رهبری کشورهای غربی، نه تنها امکان تأمین ثبات سیاسی- امنیتی منطقه‌ای را فراهم نخواهد کرد که به جای آن یک استراتژی بلندمدت، پرهزینه و مخاطره‌آمیز را به همه کشورهای منطقه تحمیل می‌کند.
پاسخ تهران به اراده ترمیم رابطه
این چنین بود که پس از بروز تحولاتی جدی در رویکرد منطقه‌ای جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم، مذاکراتی دوجانبه از سال 1400 در سطوح مقام‌های امنیتی ایران و عربستان با میانجیگری عراق در شهر بغداد آغاز شد. این مذاکرات در پی تحول در رویکرد منطقه‌ای دولت سیزدهم به طور ویژه‌ای در دستور قرار گرفت و به اراده حاکمان سعودی مبنی بر ترمیم رابطه با تهران پاسخ گفت. به ثمر رسیدن این گفت‌و‌گوها که فارغ از مداخله ایالات متحده و شرکای اروپایی‌اش کلید خورد، با توافق برای ازسرگیری روابط و بازگشایی سفارتخانه‌ها نقطه عطفی در یک فرایند رو به جلو و در چهارچوب اتخاذ گام‌های عملی برای تقویت مناسبات آسیب‌دیده سیاسی به شمار می‌آید. تحولی که می‌تواند در چهارچوب تلاش‌های انجام شده در یک بستر تعاملی مبتنی بر ضرورت بهره‌برداری از فرصت‌های موجود، روابط دو کشور را از رکود خارج ساخته و نقش مؤثری در توسعه روابط و همچنین حل بحران‌های لاینحل منطقه ایفا کند.
روزنامه ایران
دیدگاه تان را بنویسید