حق‌آبه هیرمند؛ از دیپلماسی تا هشدار جدی

گروه سیاست سایت فردا – عملکرد دولت سیزدهم در زمینه تامین حق آبه ایران از هیرمند تا امروز مورد دفاع نبوده است اما خط و نشانی که امروز رئیسی برای افغانستان کشید این امید را ایجاد کرد که در این زمینه اراده جدی ایجاد شده است. به همین بهانه نگاهی داریم به دیپلماسی آب و چالش‌هایی که در زمینه حق‌آبه هیرمند وجود داشته و دارد.

چالش های آبی میان ایران و افغانستان عمری به درازای بیش از شصت سال دارد و کشمکش های بسیاری میان ایران و افغانستان بر سر منابع آبی مرزی و حق آبه رودخانه های مختلف جریان داشته است. در نهایت سال 1351 بود که مجلس ایران و افغانستان توانستند به یک توافق بر سر حق آبه برسند.  این روند بر طبق توافقات میان ایران و افغانستان ادامه داشت تا در دهه هفتاد با به قدرت رسیدن طالبان رویکرد های جدیدی در حوزه آب اتفاق افتاد و تنش هایی میان این دو کشور آغاز شد. طالبان که اهل گفتگو و منطق بین المللی نبودند در روز های آغازین قدرت خود اقدام به محدودیت هایی غیرقانونی در حوزه حق آبه ایران کرده که تا کنون ادامه دارد، هر چند در زمان ریاست جمهوری اشرف غنی تا حدی مشکلات آبی مرتفع شده بود اما افغانستانی ها هیچگاه به توافق سال 51 بازنگشتند. ابوالفضل ظهره وند، یکی از سفرای ایران در افغانستان در اینباره گفته است:

«بحث هامون، دارای مصوبه بین المللی است و جز کنوانسیون سازمان ملل است که به دلیل بی توجهی خشک شده و تغییرات اقلیمی سختی به  وجود آورده است. هیچکس به این اشاره نمی‌کند آن زمان که ما با افغان‌ها قرارداد امضا کردیم در پایین سد کجکی که منشا آب آنجاست، یک سایت کنترل آبی آنجا هست و جدول آبی آنجا مشخص شده است که ایران باید ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب در سال دریافت کند. در دوره آقای خاتمی من با وزارت خارجه درگیر بودم که آقایان ماله می کشیدند بر این مسئله و به نفع طالبان حرف می زدند و می گفتند آب هیرمند خودش خشک شد!»

در ماه های اخیر دوباره طالبان شروع به تحرکاتی در این حوزه کردند و امیرعبداللهیان نیز در اینباره گفتگو هایی با طرف افغانستانی داشت اما مشخص نیست نتیجه آن چه شد و آیا زور ایران به بی منطقی طالبان می رسد یا خیر؟ این روند صدای نمایندگان مجلس را نیز درآورده و سعیدی،نماینده چابهار، در اینباره گفته است:

«درحالیکه در ماه های اخیر سیر مهاجرت از شهرستان های سیستان به دلیل مشکل بی آبی سرعت بالاتری گرفته، طرف افغان به جای همکاری سازنده، با بی احترامی به ملت ایران می گوید که بروید دعا کنید باران ببارد. متاسفانه بنظر می رسد مسئله حق آبه جز اولویت های کاری وزارت خارجه کشورمان نیست. رویکرد مسامحه آمیز در قبال بی اعتنایی طالبان به حق آبه پذیرفتنی نیست.»

با این وجود اگر دولت رئیسی دیپلماسی فعالی را در حوزه آب به کار نگیرد آینده سیستان و بلوچستان با شعار حل نخواهد شد و بحران های محیط زیستی بسیار فجیع تر از بحران های اقتصادی به آن منطقه می رسد.

البته با توجه به حرف‌های امروز رئیسی و هشدار جدی که در این رابطه با افغانستان داد، می‌توان امیدوار بود که دولت اراده جدی مبنی بر حل و فصل این موضوع دارد.