سفر به اعماق زمين با پنج‌هزار تومان/عكس

ايسنا: غارها را بايد كشف كرد؛ نه فقط از اين جهت كه تونل‌ها و دالان‌هايي را بيابيم كه تا كنون ناديده بوده‌اند، بلكه از اين جهت هم بايد كشف كرد كه چه حسي در قدم زدن در دالان‌هاي چندميليون ساله و ارتباط برقرار كردن با آن‌ها نهفته است. كافي است به يكي از غارهاي زيباي كشور نزديك شويد، از همان نزديكي دريچه‌ي ورودي، خنكاي هوا و سپس زيبايي‌هاي دروني و اگر خوش‌شناس باشيد و در يك روز كم‌بازديد به آن قدم گذاشته باشيد، سكوت باستاني و نوعي زيبايي مرموز، كافي است تا پس از خروج از غار و در حالي كه هنوز از كيف آن بهره‌منديد، به فكر اين باشيد كه غار بعدي كه مي‌توانيد از آن ديدن كنيد در كجاي كشور است؟

ديدن غارها شايد از دو نظر، روح انسان را تحت تأثير خود قرار مي‌دهد؛ يكي انديشيدن به اين‌كه در حال حاضر در جايي قدم مي‌گذاريد كه به‌دليل ويژگي‌هاي زيستي غارها، ميليون‌ها سال از وجود هر موجود زنده‌اي به‌دور بوده است. ديگر اين‌كه ديدن قنديل‌هايي كه در غاري پرآهك مانند «چال نخجير» هر 70 سال و در غاري كم‌آهك مانند «كتله‌خور» حدود هر 700 سال چند سانتي‌متر ناچيز رشد مي‌كند و دريافتن اين‌كه سن قنديل روبه‌روي شما چندهزار يا حتا چندميليون سال تخمين زده مي‌شود، حس حقارت توأم با تفكر را در وجود انسان ايجاد مي‌كند. براي ديدن غار كتله‌خور در استان زنجان از هر طرف كه برويد بايد از چند شهر كوچك بگذريد تا پشت يك كوه بلند به غاري داراي مسير گردشگري قدم بگذاريد كه هزاران قرن است وجود داشته، سال‌ها ورود به آن براي عموم آزاد بوده و آسيب‌هايي هم از اين رهگذر ديده، اما حالا بازديد از آن حساب‌‌مند است و البته محدوديت‌هاي غاري مانند چال نخجير را در عكاسي و تصويربرداري ندارد. كتله‌خور از غار چال نخجير عريض‌تر است، ديوارهاي آن پوشيده از اسفنج‌هاي بلورين نيست، اما در وسعت سالن‌ها و برخي شكل‌هاي تشبيهي منحصربه‌فرد است. گويا اين غار طبقات متعددي دارد كه براي بازديد در دسترس نيستند؛ اما گفته مي‌شود با كسب مجوز و همراه داشتن يك زمين‌شناس به شرط داشتن وسايل حمايتي براي نور كافي، از ديگر بخش‌هاي آن نيز مي‌توان ديدن كرد. در بازديد از طبقه‌هاي زيرين آن، غارنوردان فسيل‌ها و بقاياي حيواناتي را كشف كرده‌اند كه شايد زماني در جست‌وجوي آب يا شايد براي يافتن پناهگاهي به داخل بخشي از غار رفت‌وآمد كرده و احتمالا در اثر زمين‌لرزه‌اي محصور شده و جان سپرده‌اند. درباره‌ي اين غار كه در حدود 100 كيلومتري غار عليصدر همدان قرار دارد، افسانه‌هايي هم وجود دارد از جمله اين‌كه اين دو غار از طريق دالاني به هم متصل‌اند. به هر حال، غار كتله‌خور براي كساني كه در آن كار و به‌نوعي زندگي مي‌كنند، بايد رمز و رازي داشته باشد كه شايد بخشي از آن ناگفتني است. راهنماياني كه بويژه در فصل سرما، به مصداق سلماني‌هايي كه وقتي بي‌كار مي‌شوند، سر همديگر را مي‌تراشند، از لذت درك ديگر بخش‌هاي دور و نزديك غار، خود را بهره‌مند مي‌سازند و از سفرهاي بعضا چندروزه‌شان به داخل غار حتما كتابي مي‌توانند بنويسند. در يك روز بهاري كه به بارندگي و خرابي هوا و همچنين قيمت بنزين آزاد - عوامل مؤثر در كاهش بازديدكنندگان غار - توجهي نداشتيم، همزمان با آشنايي با غار كتله‌خور پس از خريدن بليت‌هاي پنج‌هزار توماني آن، در اولين ديدارمان با يك راهنما آن آشنا شديم كه شكل و كلامش لطافتي بومي در التقاط با آرامشي حاصل از همدمي با غار سنگي را يك‌جا داشت. به‌قولي «12 ساله كه كارش همينه؛ اين‌كه هر روز 9 صبح به غار بره و فقط بخش‌هايي از يك طبقه‌ي غار رو به بازديدكننده‌ها نشون بده. البته خودش تا حالا تونسته شش طبقه از اين غار رو كه اون و خيلي‌هاي ديگه معتقدن يكي از زيباترين و قديمي‌ترين غارهاي جهانه ببينه.» اين يك توصيف بسيار خودماني است از محمد عطاخاني، مردي كه 12 سال است در غار كتله‌خور زنجان به‌عنوان راهنما فعاليت مي‌كند. او كه همراه سه نفر ديگر وظيفه‌ي راهنمايي گردشگران و بازديدكنندگان از غار كتله‌خور را برعهده دارد، شغل خود را آرامش‌بخش مي‌داند، البته به شرطي كه گردشگران با آسيب رساندن به غار باعث دردسر و اذيت، بويژه از نوع روحي‌اش نشوند. عطاخاني كه كارشناس رشته‌ي زمين‌شناسي است، در گفت‌و‌گو با خبرنگار سرويس گردشگري ايسنا، مي‌گويد: غار كتله‌خور به‌دليل ويژگي‌هايي كه دارد، گردشگران زيادي را به ديدن خود جذب مي‌كند. البته در گذشته بيشتر، مردم استان زنجان به اين محل مراجعه مي‌كردند، ولي در سال‌هاي اخير از شهرهاي تهران و مشهد نيز زياد به اينجا آمده‌اند و حتا در ارديبهشت‌ماه، اردوهاي دانش‌آموزي زيادي داريم. تعطيلات نوروز نيز از جمله ايامي است كه بيشترين تعداد بازديدكننده را داريم، به‌طوري كه سال گذشته به‌شكل ميانگين روزي 1700 نفر از اين غار ديدن كردند و در پايان تعطيلات نيز آمار حدود 20 هزار نفر ثبت شد؛ ولي امسال اين رقم كاهش يافت و 10 هزار نفر در تعطيلات نوروز از غار ديدن كردند. شايد يكي از دلايل اين كاهش، سرماي هوا در استان زنجان بوده باشد. او درباره‌ي كار خود به‌عنوان راهنما در غار كتله‌خور نيز بيان مي‌كند: ساعت كاري ما از 9 صبح آغاز مي‌شود، ولي ساعت پايان آن متغير است. به‌طوري كه در شش ماه نخست سال تا هشت عصر و در شش ماه دوم تا ساعت پنج بعدازظهر براي راهنمايي گردشگران در محل حضور داريم. همچنين هر كدام از ما چهار نفر، يك روز در هفته تعطيل هستيم. وي ادامه مي‌دهد: بازديدكنندگان را هر 45 دقيقه يك‌بار به‌شكل گروهي به داخل غار مي‌بريم. تعداد افراد يك گروه در تعطيلات ممكن است به 100 نفر هم برسد، اما در بقيه‌ي روزها شايد تعداد آن‌ها به كمتر از 10 نفر برسد. پس از آماده شدن هر گروه، در ورودي غار توضيح‌هايي به بازديدكنندگان درباره‌ي غار داده مي‌شود و سپس آن‌ها همراه يك يا دو راهنما به داخل غار برده مي‌شوند. او اظهار مي‌كند: گاهي تعداد گردشگران آن‌قدر زياد است كه يك راهنما مجبور مي‌شود مسير بازديد را شش بار در يك روز طي كند؛ ولي در شش ماه دوم سال، تعداد گردشگران كمتر مي‌شود و در ماه‌هاي بهمن و اسفند معمولا كمتر كسي به ديدن غار مي‌آيد. عطاخاني درباره‌ي زمان بي‌كاري خود و زماني كه بازديدكننده‌اي وجود ندارد، مي‌گويد: بيشتر با مطالعه خود را سرگرم مي‌كنيم و از آنجا كه رشته‌ي تحصيلي من زمين‌شناسي است، بيشتر مطالعاتي در اين زمينه انجام مي‌دهم؛ ولي با توجه به زيبايي‌هايي كه اين غار دارد و نيز به‌دليل علاقه‌اي كه دارم، از بودن در اينجا، حتا با وجود اوقات بي‌كاري، خسته نمي‌شوم. او درباره‌ي اين‌كه چرا اينچنين به غار كتله‌خور علاقه دارد، بيان مي‌كند: قدمت غار كتله‌خور بيش از 30 ميليون سال تخمين زده شده است. اين غار هفت طبقه دارد كه تمام طبقات آن منفي هستند و زير زمين قرار دارند. فاصله‌ي هر كدام از طبقات هم 10 تا 50 متر است، ولي فقط يك طبقه از اين هفت طبقه براي مردم قابل بازديد است، آن هم نه به‌شكل كامل. در واقع، مردم فقط يك‌صدم مسيرهايي را كه در طبقه‌ي فوقاني غار وجود دارد مي‌توانند ببينند؛ اما من خودم تا طبقه‌ي ششم غار را ديده‌ام. هرچه پايين‌تر مي‌رويم، غار زيباتر مي‌شود. وي با اشاره به اين‌كه 120 سال پيش بومي‌هاي شهر گرماب، غار كتله‌خور را كشف كردند، ادامه مي‌دهد: از سال 1372 غار صاحب متولي شده و اكنون 2500 متر از آن به‌عنوان مسير رفت و برگشت براي مردم در نظر گرفته شده است. در حالي كه تخمين زده مي‌شود مجموع طبقات غار بيش از 100 كيلومتر باشد. به‌گفته‌ي عطاخاني، دماي اين غار در تمام فصول، ثابت (19 تا 20 درجه) و رطوبت آن نيز 70 تا 90 درصد است. قنديل‌هايي هم در اين غار وجود دارند كه بر اثر برف و باران رشد مي‌كنند و هنوز هم در حال رشد هستند. هرچند اين ميزان رشد هر 70 سال فقط يك سانتي‌متر است. او همچنين اضافه مي‌كند: به‌دليل اهميت خاصي كه اين قنديل‌ها دارند، پيش از ورود به غار توضيح‌هايي را به بازديدكنندگان مي‌دهيم و خوشبختانه در تعطيلات امسال گزارشي از آسيب رسيدن به آن‌ها توسط مردم نداشتيم؛ ولي در سال‌هاي قبل اتفاق‌هايي از اين دست رخ داده بود كه مردم برخي قنديل‌ها را شكسته بودند. با اين حال، اگر مراقب نباشيم ممكن است اين اتفاق باز هم تكرار شود. وي با اشاره به اين‌كه غار كتله‌خور در فهرست آثار ملي ثبت شده است، مي‌گويد: هر از چندي، كارشناساني از كشورهاي آلمان و سوييس از طريق سازمان يونسكو براي مطالعه و بررسي به اين غار مي‌آيند. همچنين برخي كارشناسان ايراني مدتي قبل به اينجا آمده بودند و به طبقه‌هاي پايين‌تر رفتند. او يكي از اتفاق‌هاي ويژه در اين غار را گم شدن تعدادي از بوميان منطقه در 50 سال پيش مي‌داند كه پس از حدود 15 روز پيدا شدند. وي همچنين اظهار مي‌كند: غار كتله‌خور از نظر قدمت،‌ زيبايي، وسعت و داشتن طبقات زيرين دومين غار جهان پس از يك غار بزرگ ديگر در برزيل است. در هر طبقه از اين غار صدها مسير وجود دارد كه فقط يك مسير آن براي مردم قابل بازديد است. همچنين بركه‌هايي در برخي مسيرهاي غار وجود دارند كه عمق آن‌ها تا دو متر هم مي‌رسد و البته قابل شرب هم هستند؛ اما مسير آب جاري را كه در طبقات پايين‌تر غار وجود دارد، كارشناسان هنوز نتوانسته‌اند پيدا كنند. با وجود اين‌كه هيچ موجود زنده‌اي در غار كتله‌خور (به‌دليل نبودن نور) زندگي نمي‌كند، عطاخاني كار خود را بسيار دوست دارد، چون وقتي به غار وارد مي‌شود، آرامش به‌دست مي‌آورد و با دنياي بيرون قطع رابطه مي‌كند.