مردم‌سالاری: بحران آلودگي و مديريت آن در تهران

آلودگي هواي تهران طي روزهاي اخير به معضلي پر دردسر براي همه تبديل شده است که فکر مردم و مسوولا ن شهري را به خود مشغول ساخته است. اما اين که در برابر آلودگي هوا ومعضل به وجود آمده متوليان اداره امور پايتخت بايد چه راهکارهائي ارائه کنند و چه برنامه هايي براي اين معضل داشته باشند ازنکات حائز اهميت و قابل تامل است که به دقت نظر و توجه فراوان نياز دارد. اگر بخواهيم تعريفي ساده از بحران ارائه کنيم شايد ساده ترين تعريف و برداشتي که مي توانيم داشته باشيم اين خواهد بود که وضعيت و شرايط به وجود آمده غيرعادي و اضطراري را که باعث بروز و وقوع مشکلا تي براي جامعه مي شود و در روند زندگي عادي مردم اختلا ل به وجود مي آورد بحران مي نامند. با استناد به اين تعريف ساده وضعيتي را که طي روزهاي اخير شهر تهران را دچار خود ساخته مي توان بحران ناميد اما با پسوند آلودگي هوا يعني بحران آلودگي هوا در تهران اما نکته مهم راهکارهايي است که بايد براي مقابله با بحران انديشيد. مهمترين و اصلي ترين راه براي مقابله با بحران همان مديريت صحيح و حساب شده بحران است که بتوان شرايط غيرعادي را به حالت اوليه و عادي خود بازگرداند. يا حداقل از بروز مسائل و مشکلا ت بعدي به وجود آمده جلوگيري کرد. اما آيا تعطيلي و به طور کلي تعطيلي همگاني تنها راه مقابله با بحران آلودگي هوااست يا سرپوش گذاشتن به آن يا...؟ قبل از پرداختن به موضوع اصلي ذکر مواردي مختصر لا زم و ضروري مي نمايد. مي دانيم که تهران و شهرهاي حومه بيشترين حجم سرمايه، مراکز صنعتي، توليدي، علمي، کارخانجات، وزارتخانه ها، ادارات مهم و... در کشور را به خود اختصاص داده است و چه بسا بيش از نيمي از سرمايه و ثروت کشوري که داراي 30 استان است در تهران انباشته شده است. درواقع استان تهران را مي توان با تمرکز بالا ي سرمايه و ثروت و مراکز صنعتي و... عصاره همه استان ها در کشور دانست. سرمايه بيشتر، مراکز صنعتي و توليدي و علمي فراوان، جمعيت بالا ، وسايل حمل ونقل زياد، تردد بيشتر و اين قبيل موارد پديده هايي مثبت و تاثيرگذار در رشد و توسعه يک کشور است اما تراکم و تمرکز بيش از اندازه و خارج از تعادل آنها در يک منطقه خاص به ويژه اگر آن منطقه پايتخت يک کشور باشد سبب عقب ماندگي ساير شهرها و مشکلا تي از قبيل مهاجرت، ايجاد ترافيک سنگين، آلودگي شديد هوا،کاهش بازدهي، بروز معضلا ت اجتماعي و رواني و فرهنگي و اقتصادي، اختلا ل زندگي ساکنان وموضوعاتي از اين قبيل در آن شهر مي شود و مديريت و کنترل آنجا را با مشکلا ت اساسي مواجه مي سازد. ولي مهم تر از همه اين مشکلا ت همانگونه که بيان شد مديريت آن شهر است که اگر صحيح و اصولي نباشد مشکلا ت جانبي فراواني را هم در پي خواهد داشت. همان موضوعي که چند روز است پايتخت نشينان را با خود درگير ساخته است. آلودگي هواي تهران پديده اي نيست که مختص اين چند روز باشد بلکه قبلا نيز سابقه داشته و در آينده نيز همچنان شاهد بروز آن خواهيم بود. به هر حال آلودگي پديده اي طبيعي است و همواره به خصوص در دنياي صنعتي امروز وجود دارد. اين که آلودگي تهران الا ن تبديل به يک مشکل اساسي شده و زندگي پايتخت نشينان را با اختلا لا تي روبرو ساخته تماما به آلودگي هوا بر نمي گردد بلکه همانطور که ذکر شد آلودگي هوا يک امر طبيعي است; آنچه غيرطبيعي است آماده نبودن براي مقابله يا مديريت بحران اين آلودگي است. بايد طرح و برنامه از قبل پيش بيني شده براي مديريت نه تنها آلودگي بلکه ساير بحران هاي زيست محيطي داشت. بحران را بايستي مديريت کرد و از اثرات منفي آن کاست اين که آخرين راه حل را همان ابتدا و در مرحله اول انتخاب و عملياتي کرد راهکار صحيحي نيست. تعطيلي پايتخت شايد باعث کاهش ميزان آلودگي هوا شود اما تبعات منفي اين تعطيلي ها هم که در آينده خود را نشان خواهد داد کمتر از اثرات منفي آلودگي هوا نيست به ويژه تاثيراتي که اين تعطيلي هاي پي درپي در آينده توسعه و اقتصاد و بهره وري کشور خواهد داشت. اين يک امر مسلم است که پايتخت هر کشوري نماد توسعه و پيشرفت، فرهنگ و تمدن همگاني، ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و... آن کشور است و بنابرين هر اتفاقي که در آن روي دهد کل کشور را تحت تاثير خود قرار مي دهد. کشورهاي در حال توسعه اين خصوصيت را دارند که سطوح بالا ي سرمايه، صنعت، اقتصاد، سياست، جمعيت، مراکز کليدي و استراتژيکي و... را در پايتخت هايشان مستقر مي سازند. اين که چرا اين چنين است به بحث مطروحه مربوط نيست بلکه موضوع اين است که اين سطوح بالا ي تراکم و انباشت نه تنها باعث رشد و توسعه همگاني نمي شود بلکه سبب بروز اختلا لا ت و معضلا ت و به تبع آن عقب ماندگي نيز مي گردد. به موضوع سرفصل باز مي گرديم که چگونه بايد از مشکلا ت به وجود آمده در تهران از جمله آلودگي هوا و ترافيک و مشکلا ت جانبي آن کاست؟ البته مسوولا ن شهري و کارشناسان حوزه هاي گوناگون طرح ها و برنامه هاي مختلف را در اين زمينه ها از جمله طرح هاي کنترل ترافيک، طرح خروج از تهران، انتقال ادارات و نهادهاي دولتي و غيردولتي به ساير شهرها، کاهش ساعات کاري ادارات و... ارايه داده و اجرا کرده اند اما نبايد فراموش کرد که دو اصطلا ح «مشکل و معضل» پديده هايي نيستند که از بين رفته و به طور کلي مرتفع شوند بلکه مشکلا ت هميشه بوده و هست و در آينده نيز خواهد بود. مثلا همين پديده آلودگي که از قبل بوده و همچنان نيز خواهد بود. بنابراين اگر تمام سعي و کوشش مان بر اين باشد که کل آلودگي را از بين ببريم شايد به دور از منطق و عقلا نيت باشد به هر حال براي توسعه و پيشرفت بالا جبار نياز به کار و تلا ش و کارخانه و صنعت و ترافيک و آلودگي و اين قبيل مقولا ت است و اين پديده ها نيز طبعا آلوده زا هستند. بنابراين بايد به صورت برنامه ريزي شده و دقيق دنبال طرح هاي ديگر رفت که شايد پايه و اساس اين طرح ها و برنامه ها کاستن از حجم بالا ي تراکم و تمرکز در شهر تهران است. دولت و نمايندگان مجلس و مسوولا ن شهر تهران بايستي برنامه هاي منظم و دقيق و کارشناسي شده اي در سند چشم انداز آينده کشور براي کاهش اين تراکم و تمرکز بالا در تهران داشته باشند. بايد حجم بالا ي سرمايه و صنعت و جمعيت را به ساير نقاط کشور سوق داد و بخش خصوصي و سرمايه گذاران را با ارايه مشوق و فراهم سازي بسترهاي مناسب سرمايه گذاري در ساير شهرها، ترغيب شان کرد تا فقط در تهران متمرکز نشوند بلکه ساير استان ها هم به رشد و توسعه و سرمايه گذاري نياز دارند و ايران فقط تهران نيست. دولت و مسوولان پايتخت بايد مقررات قانوني قوي داشته باشند تا از افزايش مهاجرت و جمعيت و ترافيک در تهران بکاهند. چرا شهري که شايد کمتر از يک سي ام فضاي مسکوني کشور را دارد يک ششم جمعيت را که بيشتر کارآمد و فعال هستند در خود جاي دهد؟ دولت بايد برنامه هايي براي ايجاد روزافزون مراکز صنعتي، توليدي، عمراني و ايجاد اشتغال و... در ساير استانها داشته باشد تا بدون اينکه نيازي به اصرار و تمنا و ابلا غ و بخشنامه و... به ادارات باشد متقاضيان با ميل و اراده و اشتياق تهران را ترک کنند و در شهرهاي خودشان که امکانات فراهم خواهد شد به زندگي بپردازند تا هم شاهد به وجود آ مدن اين مشکلا تي که الا ن در تهران مي بينيم نباشيم و هم توسعه و رفاه عمومي در کل کشور را شاهد باشيم.