نمایشگاه کتاب؛ لذت خواندن

رضا اسماعیلی |  پژوهشگر

آیا تا به حال فکر کرده‌اید‌ چرا ما کم مطالعه می‌کنیم؟ جواب این سوال خیلی ساده است: چون از مطالعه کردن لذت نمی‌بریم و لذت مطالعه را کشف نکرده‌ایم.

به همین خاطر هنگام مطالعه کردن به جای احساس لذت و نشاط، دچار ملال و کسالت می‌شویم و به دنبال بهانه‌ای می‌‌گردیم تا بلافاصله کتاب را زمین بگذاریم و به دنبال کاری دیگر برویم! از آنجا که اولین ملاقات رسمی ما با کتاب در دبستان اتفاق می‌افتد و این ملاقات، ملاقاتی کاملا رسمی، ناگزیر و تکلیفی است، این دیدار ناخواسته، به جای «وصل»، به «فصل» می‌انجامد! شاید مطالعه‌گریزی ما نیز ریشه در همین امر داشته باشد؛ یعنی از ابتدا سعی نکرده‌ایم اولین دیدار با کتاب را به دیداری دوست‌داشتنی، شیرین و خاطره‌انگیز تبدیل کنیم تا این دیدار به پیوندی استوار میان ما و کتاب تبدیل شود و عادت مطالعه را در ما ملکه کند.

 بدیهی است وقتی کجروی از خشت اول آغاز شود، این بنیان معیوب تا ثریا ادامه پیدا می‌کند.   برای آنکه اولین دیدار و ملاقات ما با یارمهربانی چون کتاب به دیداری عاشقانه و ماندگار تبدیل شود، باید مطالعه را از منزل لذت آغاز کنیم؛ چراکه معمولا اولین قرار ملاقات غیررسمی و خودخواسته ما با کتاب در خلوتگاه لذت اتفاق می‌افتد و چه دیدار شگفت و هیجان‌انگیزی! من هنوز خوب به یاد دارم که در دوران دبستان، پل پیوند من با کتاب، داستان‌های مصوری بود که در کیهان‌ بچه‌ها می‌خواندم.

بدون هیچ اغراقی، لذتی که من از خواندن آن داستان‌های مصور و تخیلی در دوران کودکی می‌بردم، با هیچ لذت دیگری قابل مقایسه نبود. از همین‌رو بر این اعتقاد و باورم که برای بالا بردن فرهنگ کتابخوانی در جامعه، باید سرمایه‌گذاری را از دوران کودکی آغاز کنیم، آن هم با برنامه‌ریزی حساب شده، دقیق و کارشناسانه، به طوری که فرهنگ مطالعه و کتابخوانی از کودکی در ما نهادینه شود.

   کشف لذت مطالعه کاری است «سهل و ممتنع». سهل از آن جهت که نیاز به مطالعه، مثل نیاز به شنیدن موسیقی یا دیدن یک فیلم خوب، یک نیاز روحی است که در همه ما وجود دارد، و ممتنع از آن نظر که به فعلیت در آوردن این نیاز روحی و تبدیل آن به یک عادت خوب و پسندیده، به تمرین و ممارست و زمان نیاز دارد، به شرط آنکه دغدغه مطالعه را داشته باشیم و از این سیری کاذب به کتاب در عذاب باشیم.

رسیدن به این دقیقه، آگاه شدن از حکمت سخنان زیر است که از زبان یکی از بزرگان نقل شده است:«من هیچ غمی نداشتم که خواندن یک صفحه کتاب از بین نبرده باشد. کتاب، عمر دوباره است. در دنیا لذتی که با لذت مطالعه برابری کند، نیست.» برای تربیت جامعه‌ای کتابخوان و کتاب‌دوست باید جنس نیاز افراد را شناخت و متناسب با عطش و نیاز روحی آنان به تولید و عرضه کتاب پرداخت.

ایجاد انگیزه و کشف نیاز، بستر مناسب را برای نطفه بستن مطالعه در روح ما ایجاد می‌کند؛ نیاز به رمزگشایی از ناشناخته‌ها و حرکت از ظلمت به سوی نور.

همچنان که گفته شد برای کسب عادت مطالعه باید در خودمان ایجاد انگیزه کنیم و نیازهای روحی‌مان را بشناسیم؛ ولی این امر باید به صورت غیرمستقیم و نامحسوس اتفاق بیفتد. یعنی ابتدا از ناخودآگاه آغاز شود تا رفته‌رفته در ضمیر خودآگاه ما راه پیداکند، درست مثل نفس کشیدن.

شما این فرایند حیاتی را به صورت خودآگاه و ارادی انجام نمی‌دهید، بلکه به خاطر یک نیاز فیزیولوژیک این عمل به صورت خودبه‌خود اتفاق می‌افتد. فرایند مطالعه نیز باید در چنین قالبی تجلی کند، یعنی باید به صورت ناخودآگاه و برای ارضای یک نیاز روحی اتفاق بیفتد؛ همچون نیاز کودکان به بازی که ارضای سالم آن باعث بهجت روحی و رضایت خاطر می‌شود. 

وقتی مطالعه در ما نهادینه شد، آن وقت می‌توانیم برای مطالعه هدفمند برنامه‌ریزی کنیم. بدیهی است که هدف ما از مطالعه و انس با کتاب این نیست که خودمان را تبدیل به انبار معلومات و محفوظات پراکنده کنیم و از هر دری سخنی بخوانیم، بلکه هدف‌ غایی ما این است که مطالعه به تکامل شخصیت علمی، انسانی و معنوی ما کمک کند و راه را برای دستیابی ما به یک جهان‌بینی انسانی هموار سازد. برای تحقق این هدف، داشتن یک سیر مطالعاتی ضروری است.

جان کلام آنکه مطالعه یک نیاز روحی و معنوی است که بی‌توجهی به ارضای مطلوب‌ آن، فرآیند تکامل انسانی، علمی و اجتماعی ما را دچار وقفه می‌کند.  برای پیشگیری از این ضایعه جبران‌ناپذیر، بهترین راهکار، انس با کتاب و کشف لذت مطالعه است. برپایی سالانه نمایشگاه کتاب، فرصتی طلایی برای پاسخ دادن به این نیاز فرهنگی است؛ فرصتی برای باروری و بالندگی اندیشه‌ها و به برگ و بار نشستن درخت دانایی و بینایی، فرصتی برای آیینگی و خودیابی.  آری، نمایشگاه کتاب پایتخت دانایی و روشنایی است. بیایید این فرصت طلایی را دریابیم و از هم‌اکنون خودمان را برای دیدار با نور و نوراندیشان آماده کنیم.  برپایی شوق برانگیز سی‌و‌چهارمین نمایشگاه کتاب براصحاب‌ فکر و فرهنگ و همه دوست‌داران این یار مهربان مبارک و خجسته باد.