شکست تحریم ها غرب را به توافق با ایران وادار کرد/ این توافق منزله آزمودن مقاصد طرف دیگر است

سرويس بين‌الملل «فردا»؛ دو کارشناس ارشد مطالعات راهبردی در اروپا علت اصلی رضایت دادن امریکا به تفاهم با تهران را پی بردن به ناکارآمدی تحریم ها اعلام کردند.

فرانسوا نیکولو، سفیر سابق فرانسه در تهران و برونو ترتره، مسوول پژوهش بنیاد مطالعات استراتژیک فرانسه در گفت وگو یی با گایدز میناسیان، خبرنگار روزنامه لوموند به تشریح دیدگاه های خود درباره توافق ژنو پرداخته اند.

متن کامل این گفت وگو چنین است:

***

لوموند : آیا توافق ژنو توافق خوبی است؟

فرانسوا نیکولو، سفیر سابق فرانسه در تهران : این توافق، با توجه به شروطی که دو طرف را به سمت توافقی قطعی و نهایی سوق می دهد، توافق خوبی است. در واقع، اگر هر یک از دو طرف از تعهدات خود در دوره زمانی محدود تعیین شده تخطی کند، مذاکرات متوقف می شود و توافق به دست آمده از بین خواهد رفت. این مطلب در طرح ها و برنامه ها و متون قبلی ارائه شده نادیده گرفته شده بود.

برونو ترتره : روش این توافق که «تلاش شود اعتماد لازم برای آغاز مذاکرات واقعی به وجود آید» در واقع یکی از نکات مثبت این توافق است اما متن توافق ژنو با کاستی هایی رو به روست. اول این که این توافق اگر چه فعالیت های حساس هسته ای ایران را به حال تعلیق در می آورد اما به توقف و پایان دادن به این برنامه منتهی نمی شود. در این جا گروه 5+1 با چشم پوشی از خروج ذخایر اورانیوم با غنای بیست درصد از ایران (که امکان ساخت بمب را به آن می دهد) و نیز تعطیلی کارخانه زیرزمینی فوردو، به ایران امتیاز داده است.

دوم آن که این توافق به جنبه نظامی مسئله نمی پردازد؛ و این درست مانند ساندویچ ژامبونی است که در آن ژامبون نباشد. در صورتی که این مسئله از موضوعات اصلی مطرح میان آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران است و اگر ایران به سمت فعالیت های نظامی متمایل نشده بود، برنامه هسته ای آن تا این حد دچار مشکل نمی شد. علاوه بر این، مشکل این توافق تجدید پذیر و قابل تمدید بودن آن است. بهتر بود که به منظور اعمال فشار بر مذاکره کنندگان تنها همان فرصت شش ماهه در نظر گرفته می شد. زیرا چه کسی می داند که در دوازده ماه آینده چه اوضاعی در خاورمیانه رقم خواهد خورد؟ وانگهی، این مدت یک ساله نیز این توافق را در معرض دو خطر متضاد قرار می دهد. به این ترتیب که یا تحریم ها دچار سستی می شوند یا برعکس، شاهد فشار کنگره آمریکا برای اعمال تحریم های اضافی خواهیم بود. در نهایت، باید دید معنی اجازه دادن به ایران برای در اختیار داشتن برنامه غنی سازی «مطابق با نیازهای کشور» چیست؟ امیدوارم مذاکره کنندگان هنگامی که ملزم به توافق بر سر تعبیر و تفسیر این عبارت هستند بتوانند به آن دست یابند. در ضمن فرآیندهای تأیید و راستی‌آزمایی در نظر گرفته شده برای توافق نهایی به نظر من سطحی و اندک است.

فرانسوا نیکولو : توجه داشته باشید که غربی ها برای رسیدن به این توافق در واقع الزامات قدیمی خود را رها کردند. به عنوان مثال می توان توقف سانتریفیوژهای ایران که از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان پیش شرط مطرح شده بود، نادیده گرفته شده است.

لوموند : آیا این توافق نتیجه اعمال تحریم ها بر ضد ایران است؟

فرانسوا نیکولو : خیر، این تحریم ها در انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب حسن روحانی اصلاح طلب در ماه ژوئن تأثیر داشته است. اجرای درست انتخابات پیروزی قابل توجهی برای جامعه ایران بوده است که توانست از این طریق خواسته خود برای ایجاد تغییر را ابراز کند. علاوه بر این، تحریم ها نتوانست حرکت برنامه هسته ای ایران را کند کند. در پایان سال 2006، و در زمان اولین اقدامات شورای امنیت سازمان ملل متحد، تهران سیصد و شصت سانتریفیوژ در اختیار داشت، اما هفت سال بعد تعداد آن ها به نوزده هزار افزایش یافت. در واقع می توان گفت مردم ایران از طریق فشار تحریم ها به سمت مذاکره سوق داده شدند، اما این شکست تحریم ها بود غربی ها را به سمت سازش و مصالحه کشاند.

برونو ترتره : من موافق نیستم. استراتژی اروپایی ها در واقع جواب داده است. در سال 2003، تهران برای راه اندازی پنجاه هزار سانتریفیوژ در نطنز برنامه ریزی کرده بود اما اکنون در این سایت «تنها» شانزده هزار سانتریفوژ وجود دارد و سه هزارتای دیگر در نقاط دیگر هستند. در سال 2006، تهران اعلام کرد رئاکتور اراک را تا سال 2009 راه اندازی خواهد کرد، اما حتی امروز هم از این امر فاصله بسیاری دارد.

فرانسوا نیکولو : این درست است؛ اما ایرانی ها غنی سازی اورانیوم را متوقف نکرده اند. غربی ها مدتی طولانی، هدف به صفر رساندن سانتریفیوژهای ایران را دنبال کرده اند. در سال 2003، اروپایی ها با این امید که ایران برنامه هسته ای خود را به طور کامل متوقف کند، موافقتی بر سر تعلیق فعالیت های غنی سازی از سوی ایران به دست آوردند. اما ایرانی ها فهمیدند که این راه به کجا ختم خواهد شد و بنابراین مذاکرات به شکست انجامید و آن ها هم غنی سازی را از سر گرفتند. غربی ها تازه فهمیده اند که هدف به صفر رساندن سانتریفیوژهای ایران، هدفی غیر واقعی بوده است.

برونو ترتره : این توافق برای هر یک از طرفین به منزله آزمودن مقاصد طرف دیگر است. در این جا دو شاخصه باید مورد توجه قرار بگیرد، یکی اجرای توافق از سوی ایران و دیگری رفتار آن در دور دوم مذاکرات. همچنین اجرای توافق ژنو، مباحث و گفت وگوهای میان آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران و نیز مذاکرات لازم برای رسیدن توافق نهایی نیز باید مد نظر قرار گیرد. به ناچار، تداخلاتی میان این سه مورد به وجود خواهد آمد و احتمال حصول توافقی نهایی به پیشرفت واقعی هر یک از این سه مورد بستگی دارد.

لوموند : خطرات ناشی از شکست مسیر دیپلماسی چیست؟

فرانسوا نیکولو : در صورتی که بخواهیم آن چه را که در توافق موقت به دست نیاورده ایم در توافق نهایی وارد کرده و بگنجانیم، خطر شکست این راه وجود خواهد داشت. آیا دوباره از ایرانی ها درخواست می شود که سایت زیرزمینی غنی‌سازی فردو را ببندند؟ آیا ایران ملزم می شود که کاهش شدیدی در تعداد سانتریفیوژهای خود بدهد؟ آیا از آن ها خواسته خواهد شد که از توسعه مدل های سانتریفیوژ خود و استفاده از مدل های کارآمد تر چشم پوشی کنند؟ ایرانی‌ها این خواسته‌ها را تحقیرآمیز تلقی خواهند کرد.

برونو ترتره : گروه 5+1 دریافته است، برای آن که توافقی به دست آید لازم است تهران بتواند وجهه خود را حفظ کند. سوال اصلی که همچنان باقی است این است که آیا ایران آماده چشم پوشی از گزینه هسته ای نظامی یا به عبارت دیگر توانایی تولید سریع سلاح هسته ای هست یا نه؟ به نظر من، توافق نهایی خوب باید موقعیتی را فراهم آورد که بر اساس آن جامعه بین المللی بتواند اطمینان حاصل کند که ایران تا چند سال قادر نخواهد بود سلاح هسته ای تولید کند.

فرانسوا نیکولو : در اینجا ایران امتحان پس می دهد. پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) از سال 1968 قانونی را تعیین کرده است که بر اساس آن، کشورهایی که تا آن زمان بمب نداشته اند از دستیابی به آن چشم پوشی کرده اند. در حال حاضر، پنج کشوری که پیمان ان‌پی‌تی حق داشتن بمب را برای آنان به رسمیت می شناسد قصد دارند برای دیگر کشورها به جای ممنوعیت ساخت بمب، دستیابی به فن‌آوری ساخت بمب را ممنوع کنند. اما این ایده در میان ذی نفعان با مخالفت رو به رو می شود و آن ها این پنج کشور را به خاطر تلاش اندک برای از بین بردن زرادخانه های هسته ای خود که در پیمان ان‌پی‌تی نیز مطالبه شده است مورد نکوهش قرار می دهند.

برونو ترتره : من با این تحلیل موافق نیستم. پیمان ان‌پی‌تی «معاهده عدم اشاعه و خلع سلاح» نامیده نمی شود! ان‌پی‌تی متن کوتاهی است و بنابراین مورد تفسیر واقع می شود اما نمی توان استدلال کرد برداشتی که از جنگ افزار هسته ای می شود با این معاهده سازگار است.

لوموند : آیا تحولات کنونی در خاورمیانه روی این توافق تأثیری داشته است؟

فرانسوا نیکولو : این که مذاکره کنندگان از وسوسه مطرح کردن همزمان همه مشکلات نظیر مسئله سوریه، افغانستان، لبنان و فلسطین با طرف ایرانی خودداری کرده اند، اقدامی درست و سنجیده بوده است. بحران هسته ای مسئله بسیار خاصی است. اما اگر این گره گشوده شود، احتمالاً چرخه مثبتی آغاز خواهد شد که دیگر مسائل کلیدی منطقه نیز از آن بهره‌مند خواهند شد. ایران موافق است که حضور آن در منطقه‌ای پیچیده وظایفی را برای آن ایجاد می کند. علاوه بر این، گفته می شود برخی از کشورهای غربی در قبال نگرانی های اسرائیل و عربستان سعودی بیش از حد حساس هستند. همچنین باید به خاطر داشت که گروه 5+1 به نمایندگی از جامعه بین المللی در مذاکرات حضور می یابد. منافع همسایگان ایران در صورت حاکم بودن صلح و آرامش تأمین خواهد شد. این به این معنا نیست که همیشه حق با آن هاست، اما باید به حرف های آن ها هم گوش فرا داده شود.

برونو ترتره : برخی کارشناسان ادعا کرده اند که بازسازی روابط دیپلماتیک با آمریکا دنبال خواهد شد. این یک شوخی است! چرا که اگر توافقی منعقد شده، تنها به این دلیل است که به موضوع هسته ای محدود شده است.

سوال بزرگی که مطرح می شود این است که آیا رژیم ایران می تواند آشتی و مصالحه با غرب را تحمل کند؟ در مورد مسئله سوریه، من موافق موضع فرانسه در طول مذاکرات ژنو یک در ژوئن سال 2012نیستم که تلاش کرد بگوید ایران هیچ جایی در آن نخواهد داشت. تصور می کنم، این موضع این پیام نادرست را می رساند که ممکن است این مسئله در تهران پیش فرض های کسانی را که معتقدند، غربی ها به دنبال توافق بر سر برنامه هسته ای نیستند، بلکه به دنبال سرنگونی رژیم هستند تقویت کند. می توانیم این سوال را از خودمان بپرسیم که آیا در درنگ و تردیدهای باراک اوباما در مسئله سوریه، ترس و نگرانی از این که مداخله نظامی وی مذاکرات با ایران را پیچیده کند نیز تأثیر داشته است؟

لوموند : آیا می توان این توافق را به مذاکرات محرمانه آمریکا و ایران نسبت داد؟

فرانسوا نیکولو : برقراری ارتباط ایران با آمریکا به مارس سال 2013 و قبل از انتخاب حسن روحانی بر می گردد. محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور وقت ایران بیرون از این ماجرا بوده و تصمیم این کار را (آیت الله) علی خامنه ای، رهبر (معظم) انقلاب گرفته بوده است. در توافق موقت تعهداتی ذکر شده است که ایرانی‌ها در گذشته آماده پذیرش آن ها شده بودند؛ خودداری از غنی سازی فراتر از پنج درصد یا انجام کنترل ها و بازدیدهای اضافی از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی از آن جمله اند. اما در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، پیام‌های ایران نامفهوم بود. با این حال، نکاتی که ایران همیشه با آن ها مخالف بوده است، مانند تعطیلی سایت زیرزمینی فوردو در این توافق گنجانده نشده است. بنابراین بیشتر غربی ها تغییر موضع داده اند.

برونو ترتره : بر روی کاغذ، ایران همیشه برای همه چیز آمادگی داشته است! اگر آن ها چیزی را که دیروز رد می کردند، امروز می پذیرند تنها به دلیل تحریم‌ها است.

لوموند :آیا فرانسوی ها در اتخاذ موضع سخت گیرانه حق داشته اند؟

برونو ترتره : دیپلماسی فرانسه کمی بیش از حد تصنعی و متظاهرانه بود، اما تصور می کنم، پاریس حق داشت که بر نقاط اختلاف اصرار بورزد. در غیر این صورت، کنگره آمریکا تلاش می کرد توافق حاصله را مختل کند و ادامه ساخت و ساز رئاکتور اراک نیز احتمال حمله اسرائیل را افزایش می داد.

فرانسوا نیکولو : به منظور بررسی نقش فرانسه باید بتوانیم متن نهایی توافق را با پیش نویس ارائه شده در دهم نوامبر که ناموفق بود مقایسه کنیم. ظاهراً اعتراضات فرانسه توانسته است پنج شریک آن را متقاعد کند.

لوموند : آیا این توافق موقت اسرائیل را که طرفدار سختگیری بیشتر است، منزوی می کند؟

برونو ترتره : موضع اسرائیل مورد توافق عربستان سعودی و بخش عمده ای از کنگره آمریکا قرار دارد. واکنش اسرائیل را می توان با نگرانی آن توضیح داد. اسرائیل نگران این مسئله است که تعلیق برخی تحریم ها منجر به آسیب دیدن همه ساختار محدودیت های وضع شده بشود. و این نگرانی هم چندان بی دلیل نیست چرا که این قماری است که 5+1 انجام داده است. دلیل دیگر آن ها این است که حداقل تا شش ماه آینده هیچ گزینه نظامی معتبری وجود نخواهد داشت. زیرا اسرائیل بر این باور است - و چندان هم اشتباه نمی کند - که تهدید نظامی می تواند فشاری در جهت مثبت بر روی ایران ایجاد کند.

فرانسوا نیکولو : این توافق حد و حدود توافق نهایی را ترسیم می کند. اگر غربی ها به صورت دقیق و موشکافانه از آن در جهت کاهش تحریم‌های خود استفاده کنند، ایرانی ها نیز تشویق خواهند شد به همین صورت تعهدات خود را انجام دهند و کیفیت اجرای تعهدات ایران از سوی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد بررسی و تأیید قرار می گیرد. همه این مسائل به احتمال زیاد موجب کاهش نگرانی ها خواهد شد و به ایجاد اعتماد کمک خواهد کرد.