ترکیب فکری ترامپ؛ جکسونیسم و جفرسونیسم

سعید خزایی، کارشناس مسائل آمریکا و آینده‌پژوه در گفت‌وگو با «صبح نو» در تحلیل رفتارهای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور  آمریکا اظهارکرد: «مراجعه به افکار و اندیشه‌های ترامپ نشان می‌دهد که از یک سو می‌توان او را «جکسونیست» و از سوی دیگر «جفرسونیست» دانست. این ترکیب فکری می‌تواند تا حد زیادی دلایل برخی از اقدامات و رویکردهایش را توضیح دهد.» وی افزود: «نکته دیگری که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد، استفاده از چارچوب «نظریه بازی‌ها» (Game Theory) در تحلیل کنش‌های سیاسی و نظامی است. در این نظریه، برخلاف تصور رایج، استراتژی لزوما یک تصمیم مطلق و ثابت نیست. بلکه در مواردی با استراتژی‌های «مخلوط» یا «می‌کست» مواجهیم؛ یعنی تصمیم‌گیری نه براساس یک گزینه قطعی، بلکه بر مبنای ترکیبی از احتمالات و واکنش‌ها صورت می‌گیرد. بر همین اساس، حتی خود ایالات متحده نیز در شرایط فعلی نمی‌داند که آیا حمله‌ای نظامی انجام خواهد شد یا خیر؛ زیرا تصمیم‌گیری در این نوع بازی‌ها به رفتار طرف مقابل وابسته است.» 

هزینه‌های نظامی آمریکا و احتمال اقدام نظامی

کارشناس مسائل آمریکا اضافه کرد: «تا اینجای ماجرا، می‌توان گفت آمریکا برای حضور نظامی و آماده‌سازی‌های خود هزینه‌هایی پرداخته است؛ از جمله هزینه‌های اقتصادی ناشی از قشون‌کشی و افزایش سطح آمادگی. بااین‌حال این اقدامات از منظر بازدارندگی نیز قابل تحلیل‌اند؛ پیامی برای نشان دادن جدیت آمریکا در صورت برآورده‌ نشدن خواسته‌هایش. در همین راستا، ژنرال پترائوس نیز اشاره کرده که حتی در دولت قبلی آمریکا، سناریوهای مشابهی چندین‌بار تمرین شده است؛ بنابراین احتمال اقدام نظامی وجود دارد؛ اما مشروط به نوع واکنش ایران.»

خزایی در خصوص واکنش ایران به حمله احتمالی آمریکا گفت: «واکنش ایران نیز در چند محور قابل بررسی است؛ از جمله موضوع هسته‌ای، برنامه موشکی و آنچه از منظر غرب «دخالت‌های بی‌ثبات‌ساز در منطقه» تلقی می‌شود. در نتیجه، مسیر آینده به میزان پاسخگویی ایران به این خواسته‌ها بستگی دارد. به‌ویژه که هم‌زمانی این تحولات با زمان‌بندی احتمالی فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» یا اسنپ‌بک، اهمیت موضوع را دوچندان کرده است.»

وی تصریح کرد: «در جمع‌بندی، اگر ایران حاضر به توافق نباشد و مذاکرات به نقطه اشتراک نرسد، این احتمال مطرح است که آمریکا یا متحدانش برخی از تأسیسات نظامی یا نیمه‌هسته‌ای را که خطر نشت مواد رادیواکتیو ندارند، هدف قرار دهند تا به‌عنوان اخطاری جدی، ایران را به بازگشت به میز مذاکره ترغیب کنند. بااین‌حال، هنوز هیچ‌کس - حتی در درون دولت آمریکا - با قطعیت نمی‌داند که چنین اقدامی صورت خواهد گرفت یا نه.»

احتمال توافق یا اقدامات  ایران در برابر فشارهای جهانی

وی یادآور شد: «از سوی دیگر، ایران نیز به‌ صورت رسمی از اصل مذاکره استقبال کرده و به ‌نظر می‌رسد که تمایل دارد این مذاکرات به صورت غیررسانه‌ای و غیرمستقیم انجام شود. شواهدی همچون گفت‌وگوهای مستقیم ایران و آمریکا پیش از هفتم اکتبر در عمان، نشان می‌دهد که تهران به‌نوعی خواهان ادامه روند دیپلماتیک است.»

قدرت بازدارندگی ایران از منظر نظامی و تأثیرات منطقه‌ای احتمالی در صورت بروز درگیری

خزایی مدعی شد: «قدرت نظامی ایران، دست‌کم در سطحی نیست که مستقیما تهدیدی برای خاک آمریکا و شهرهایی مانند واشنگتن یا نیویورک ایجاد کند. بااین‌حال، منافع ایالات متحده - از جمله پایگاه‌های نظامی‌اش در منطقه - در تیررس توان تهاجمی ایران قرار دارند. اخیرا حتی صحبت‌هایی در رسانه‌ها مطرح شده که نشان می‌دهد پایگاه استراتژیک «دیاگو گارسیا» نیز می‌تواند هدف احتمالی حمله ایران قرار گیرد؛ البته چنین اقدامی نیازمند پوشش ماهواره‌ای پیشرفته و مجموعه‌ای از توانمندی‌های پیچیده فنی و اطلاعاتی است که انجام آن را تا حدی دشوار می‌سازد؛ اما به‌هرحال، آسیب‌پذیری وجود دارد.»

وی افزود: «در روزهای اخیر، برخی رسانه‌های غربی گزارش داده‌اند که علی‌رغم سیاست‌های اعلامی دونالد ترامپ مبنی بر پرهیز از مداخلات نظامی در منازعات منطقه‌ای، تا این لحظه حدود یک میلیارد دلار برای مقابله با حوثی‌ها هزینه شده است. این موضوع نشان می‌دهد که دولت ترامپ، برخلاف شعارهای اولیه‌اش، وارد فازهایی از تقابل نظامی شده که می‌تواند هزینه‌ساز باشد.»

کارشناس مسائل آمریکا گفت: «برای تیم سیاسی و نظامی آقای ترامپ نیز ورود به درگیری مستقیم به‌ویژه در آستانه انتخابات یا در دوره‌ای حساس، تصمیم دشواری است. چراکه آغاز درگیری می‌تواند تبعات گسترده‌ای در بازارهای جهانی داشته باشد؛ از جمله افزایش قیمت نفت، نوسانات شدید اقتصادی و بروز نارضایتی عمومی. به‌علاوه، پایگاه‌های نظامی آمریکا در کشورهای منطقه ممکن است در معرض حملات تلافی‌جویانه قرار گیرند.»

خزایی خاطرنشان کرد: «بااین‌حال، باید گفت خطر به آن شدت که تصور شود موجب اخلال جدی یا فلج شدن کامل ساختارهای نظامی یا سیاسی آمریکا گردد، در شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد. با این وجود، تهدیدها واقعی‌اند و قدرت بازدارندگی ایران در معادلات تصمیم‌گیری غرب به‌ویژه در واشنگتن، نقش ایفا می‌کند. در حال حاضر، ایالات متحده آمریکا بیشتر به اقدامات ایران در کشورهای منطقه توجه دارد تا مسأله هسته‌ای. گروه‌هایی مانند حوثی‌ها، در حال هدف قرار دادن اهدافی همچون ناوهای آمریکایی هستند. موضوع برد موشک‌ها و تهدیدات مشابه نیز از جمله مسائلی است که در این زمینه مورد بحث قرار می‌گیرد. بااین‌حال، در پاسخ به سوال‌هایی که مطرح می‌شود، باید گفت که این تهدیدات به‌طور کامل از بین نخواهد رفت. دانش و فناوری‌های ایران در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای و نظامی به اندازه‌ای پیشرفته است که امکان احیای این فعالیت‌ها وجود دارد.»

وی اظهارکرد: «بسیاری از تأسیسات هسته‌ای ایران به‌ویژه آن‌هایی که از نظر فنی پیچیده هستند، در برابر حملات نظامی مقاوم‌اند. به‌عنوان مثال، سلاح‌های خاصی مانند «سلاح‌های جنگل‌شکن»، «پنتریتور» (سلاح‌های نفوذگر) و بمب‌های «جی‌بی‌یو» (که به «مادر بمب‌ها» نیز مشهورند) نیازمند استفاده از تعداد زیادی از این سلاح‌ها برای نفوذ به عمق تأسیسات هسته‌ای ایران هستند. این خود نشان‌دهنده دشواری در دستیابی به چنین تأسیسات حساسی است.»

کارشناس مسائل آمریکا گفت: «در صورتی که حتی این حملات صورت بگیرد، خطر نشت مواد رادیواکتیو وجود دارد که می‌تواند برای منطقه و به‌ویژه کشورهای همسایه ایران مشکل‌آفرین شود؛ اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که وقتی کشوری به این سطح از دانش و فناوری دست یابد، عملا امکان از بین بردن این توان علمی بسیار کم خواهد بود. بنابراین حتی اگر برخی تأسیسات آسیب ببینند، ایران می‌تواند این فعالیت‌ها را احیا کرده و از چشم بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پنهان کند. در نتیجه، اگرچه حملات نظامی ممکن است تأسیسات هسته‌ای ایران را مختل کند؛ اما به‌طور کلی، این فناوری و دانش هسته‌ای به حدی در کشور نهادینه شده است که از بین بردن آن به سادگی امکان‌پذیر نیست.»

خزایی در پاسخ به این سوال که آیا آمریکا می‌تواند یک اجماع جهانی علیه ایران به وجود بیاورد، گفت: «با وجود اختلاف نظرهایی که در حال حاضر بین ایالات متحده و شرکای سنتی‌اش از جمله کشورهای اروپایی، کانادا و دیگر کشورهای جهان وجود دارد، در زمینه‌های هسته‌ای، موشکی و مسائل مشابه، هنوز یک وحدت نظر کلی در میان این کشورها وجود دارد. قدرت موشکی و هسته‌ای ایران بیشتر برای اروپا تهدیدآمیز است تا برای آمریکا. بنابراین در این زمینه‌ها، کشورهای غربی به‌ویژه اروپایی‌ها می‌توانند به اجماع برسند. حتی مقامات سیاسی فرانسه نیز اخیرا اشاره کرده‌اند که احتمال همراهی این کشور با آمریکا در این موضوع وجود دارد.»

دشوار بودن اجماع جهانی علیه ایران

وی با بیان اینکه در همین راستا، روسیه نیز تمایلی به دستیابی ایران به فناوری هسته‌ای ندارد که نشان‌دهنده وجود اجماع گسترده‌تر در سطح بین‌المللی است، ادامه داد: «در صورتی که این فشارها به نتیجه برسد و ایران مجبور به واکنش شود، گزینه‌های متعددی پیش‌رو دارد. به نظر من، ایران ابتدا به شکلی معقول وارد مذاکرات خواهد شد. و در عین حال ممکن است اقدامات نظامی مانند شلیک موشک‌ها را در دستور کار قرار دهد؛ اما بعید به نظر می‌رسد که به‌طور گسترده و فراگیر این اقدامات را انجام دهد.»

کارشناس مسائل آمریکا تصریح کرد: «در صورت چنین سناریویی، ایران ممکن است به هدف قرار دادن پایگاه‌های نظامی آمریکا در حاشیه جنوبی خلیج فارس یا تأسیسات نفتی بپردازد. این اقدام می‌تواند باعث افزایش قیمت نفت و ایجاد تنش‌های اقتصادی شود. البته این نوع واکنش‌ها در حد اقدامات متقابل خواهند بود و به نظر می‌رسد که ایران در چنین شرایطی در نهایت ترجیح دهد از این مسیر دوری کند. در مجموع با وجود گزینه‌های مختلف برای پاسخ، در مرحله اول بعید به نظر می‌رسد که ایران به اقدامات نظامی وسیع روی آورد، مگر آنکه شرایط به گونه‌ای پیش رود که چاره‌ای جز این نداشته باشد.»/ صبح نو