معرفی سرویس‌های امنیتی انگلیس: MI6 و MI5

MI5سرویس امنیتی که اغلب به عنوان MI5(اطلاعات نظامی، بخش 5) شناخته می‌شود، اداره امنیتی و ضد اطلاعاتی بریتانیاست و همچنین بخشی از تشکیلات در کنار سرویس اطلاعاتی سری (SIS یا MI6) مرکز فرماندهی ارتباطات دولتی (GCHQ) و ستاد اطلاعاتی دفاعی (DIS) است.

به گزارش «فردا»، تمامی این دستگاه‌ها تحت هدایت ستاد مشترک اطلاعات (JIC) قرار می‌گیرد. این سرویس امنیتی دارای مبنای قانونی مدون در قانون سرویس‌های امنیتی به سال 1989 و قانون سرویس‌های اطلاعاتی بریتانیا به سال 1994 می‌باشد. محدوده مسئولیت آن شامل محافظت از دموکراسی پارلمانی، منافع اقتصادی بریتانیا، مبارزه با جرایم بزرگ، تجزیه طلبی، آشوبگری، تروریسم و جاسوسی داخلی بریتانیا است. اگر چه این سازمان بیشتر با امنیت داخلی سر و کار دارد ولی برای پشتیبانی از مأموریت خود دارای نقش برون مرزی نیز می‌باشد.

ستاد فرماندهی ملی: این سرویس امنیتی از سال 1995 در تیمزهاوس در شهر لندن قرار دارد که مجموعه‌ای از کارمندان را از نقاط مختلف در خود گردآوری کرده است. سازمان ایرلند شمالی، ستاد مشترک مبارزه و آنالیز تروریسم (که زیر مجموعه‌ای ازMI5 است) از ساختمان تیمزهاوس به صورت اشتراکی استفاده می‌کنند. گفته می‌شود که این سرویس امنیتی دارای تاسیسات منطقه‌ای نیز هست که احتمالاً درگلاسکو قرار دارد.

در محاورات این سرویس به عنوان «باکس 500» شناخته می‌شود چرا که آدرس رسمی آن در زمان جنگ صندوق پستی (P.O.Box) شماره 500 بود و آدرس کنونی آن چنین است:

P.O.Box 3255.London SW1P/1AE * سرویس امنیتیMI5 تحت مسئولیت وزیر کشور در هیئت وزیران دولت بریتانیا قرار دارد. رهبر این سرویس، مدیر کلی از بخش خدمات کشوری (غیرنظامی) بریتانیا است که به صورت مستقیم از سوی سازمان امنیت داخلی، دفتر وزیر، شعبه‌ی مشاوره‌ی حقوقی و شعبه‌ی سرویس‌های اطلاعاتی حمایت می‌شود.

قائم مقام مدیر کل، مسئول فعالیت‌های عملیاتی این سرویس در 4 بخش مجزا است:

1) بخش ضد تروریسم بین‌المللی 2) بخش مربوط به مرکز مشاوران امنیت ملی (ضد گسترش اطلاعات و ضد جاسوسی). 3) بخش ضد تروریسم در داخل بریتانیا و ایرلند 4) بخش فنی و عملیات‌های مراقبتی.

این سرویس به منظور انجام همکاری‌ها و شناخت اولویت‌های اطلاعاتی با سرویس اطلاعات سریSIS و مرکز فرماندهی ارتباطات دولتی(GCHQ) و ستاد اطلاعات دفاعی(DSI) و تعداد دیگری از نهادهای دولتی بریتانیا، تحت رهبری کمیته مشترک اطلاعات (JIC) قرار دارد. همچنین این سرویس تحت نظارت کمیته امنیت و اطلاعات اعضای پارلمان قرار دارد که اعضای آن به صورت مستقیم از سوی نخست وزیر منصوب شده‌اند. نظارت فضایی نیز به نماینده‌های عالی رتبه کمیته رهگیری ارتباطات و سرویس‌های اطلاعاتی سپرده شده است.

عملیات‌های این سرویس می‌بایست متناسب و هماهنگ با قوانین بریتانیا از جمله قانون دستور‌العمل‌های تجسسی سال 2000، قانون حفاظت اطلاعات و دیگر قانون‌گذاری‌ها باشد. این سرویس تابع شرایط قانون آزادی اطلاعات سال 2000 نیست.

* مدیر کل کنونی این سرویس جاناتان اوانز است که 8 آوریل 2007 جانشین خانم الیزا مانینگهام بولر شده است.

این سرویس جشن یادبود صد سالگی خود را با انتشار تاریخچه رسمی در سال 2009 که توسط پروفسور کریستوف اندرو، استاد تاریخ معاصر در دانشگاه کمبریج، برگزار خواهد کرد. تاریخچه: سال‌های اولیه: سرویس امنیتیMI5 از اداره سرویس‌های سری منشعب شده است که در سال 1909 در یک فضای ملی سرشار از پارانویای پیش از جنگ تحت تاثیر ادبیات تهاجمی ویلیام لکاکی، به منظور نظارت بر عملیات‌های مخفی اطلاعاتی داخل و خارج از بریتانیا تاسیس شد و به طور ویژه‌ای بر فعالیت‌های دولت پادشاهی آلمان به عنوان ابتکار مشترکی از سوی نیروی دریایی و وزارت جنگ تمرکز داشت. اداره سرویس‌های سری دارای دو بخش نیروی دریایی و ارتش بود که با گذشت زمان به سمت جاسوسی اهداف برون مرزی و فعالیت‌های ضد جاسوسی داخلی سوق یافت.

این تغییر سمت ناشی از نیازهای اطلاعاتی فرماندهی نیروی دریایی بریتانیا برای مقابله با قدرت ناوگان نیروی دریایی دولت پادشاهی آلمان بود.

این سطح از کاربری پیش از سال 1914 و پیش از شروع جنگ جهانی اول شکل گرفت که طی آن این دو بخش دستخوش تغییرات مدیریتی شدند و بخش داخلی آنها، بخش 5 اداره اطلاعات نظامی (MI5) نام گرفت که امروزه هم به همین نام شهرت دارد.

* موسس این سرویس، فرمانده ورنون کل از گردان استافورد شایر جنوبی بود که سمت خود را تا جنگ جهانی دوم حفظ کرد. نقش این بخش در زمان تاسیس محدود بوده و صرفاً برای حصول اطمینان از امنیت ملی از طریق اعمال ضد جاسوسی به فعالیت خود ادامه می‌داده است. با داشتن تعداد اندکی کارمند و فعالیت در کنار دایره ویژه پلیس لندن این سرویس مسئول هدایت عمومی و شناسایی مامورا خارجی بود، در حالی که دایره ویژه نیروی انسانی مورد نیاز برای بررسی امور، دستگیری و بازجویی را فراهم می‌کرد. اگرچه MI5در فضای پر تنش مرتبط با شبکه‌های گسترده جاسوسان آلمانی کار می‌کرد، در برابر مقاومت‌های نه چندان قدرتمند پیش از جنگ بسیار موفق عمل کرد.

این استراتژی بدین صورت بود که با شناسایی و نظارت بر جاسوسان آلمانی و نحوه عمل ایشان، آنها را به صورت مخفی تحت مراقبت قرار می‌دادند و تنها چنند ساعت مانده به شروع عملیات آنها را دستگیر می‌کردند. در یان فرصت کم که احتمال جایگزینی ماموران و جاسوسان آلمانی برای اطلاع و نقشه و نحوه عمل انگلیسی‌ها بسیار کم بود، پیروزی تقریباً حتمی بود و تقریباً هیچ اطلاعاتی از نقشه بریتانیا به دست دولت آلمان نمی‌افتاد.

این سلسله اقدامات از MI5در آن دوره، سرویس بسیار قدرتمند ساخته بود. دوره جنگ: بعد از شروع مطلوب، روند MI5بسیار پنهانی‌تر شد. در طول دهه‌های 1910 و 1920 به طور پیوسته به اجرای نقش محوری خود در زمینه ضد جاسوسی موفق بود. در طول جنگ آلمان همواره به تلاش خود برای نفوذ به بریتانیا ادامه می‌داد. اما سرویس ‌MI5 با کنترل بسیار شدید ورود و خروج از کشور و بازرسی دقیق مرسولات پستی در سطح وسیع به سهولت قادر به شناسایی افراد و محموله‌های آلمانی می‌شد. در سال‌های پس از جنگ نظیر این فعالیت‌ها را برای اتحاد جماهیر شوروی سابق انجام دادند که باز هم ‌MI5 در این دوره موفقیت نسبی داشت.

در طول این مدت MI5 نقش بزرگتری پیدا کرد. به دلیل تنش ناشی از جاسوسی در آن زمان خاص، سرویس MI5 با منابع بسیار بیشتر از آنچه برای رویابی ماموران و جاسوسان آلمانی نیاز بود، تشکیل شد. همانطور که در سیستم بروکراسی‌های مرسوم دستگاه‌های دولتی شاهد هستیم، MI5 نیز از این قاعده مستثنا نشد و با گسترش کادر اداری و روابط بین سازمانی همراه شد و کم‌کم می‌رفت تا نقش محرمانه آن از بین برود و ازدیاد منابع انسانی ناشی از ‌گسترش فعالیت‌های MI5 دامن‌گیر این سازمان شود ولیس بعد از یک دوره بحرانی کوتاه باز MI5 انسجام گذشته را بازیافت ولی فعالیت آن باروندی آهسته به سمت و سوی سیاسی پیش رفت و علاوه بر نقش‌های پیشین نظارت بر سازمان‌های طرفدار صلح و نظارت بر اتحادیه‌های کارگری نیز اضافه شد.

این گسترش نقش، پس از درگیری مختصری بر سر قدرت با ریاست دایره ویژه،‌ سر با سیل تامپسون به طور فزاینده‌ای ادامه یافت. این سرویس مسئولیت عملیات‌های امنیتی را نه تنها در کشور بریتانیا بلکه در سراسر امپراطوری بریتانیا بر عهده گرفت. با کاهش قلمرو امپراطوری بریانیا در اووار گذشته و جدا شدن برخی مستعمره‌ها از بریتانیا، برخی ماموران این سرویس در سایر کشورها به داخل خاک انگلستان بازگشتند و برخی در ایرلند مستقر شدند.

نقش کنونی MI5 تا حدودی شبیه نقش اداره آگاهی فدرال آمریکا (FBI) است، اگرچه گستردگی در آن حدود ندارد، اما شامل فعالیت‌هایی برای جلوگیری از وقوع جنایت، اعمال تروریستی، مراقبت سیاسی و ضد جاسوسی است.

در گذشته گسترش نقش MI5 تقریباً بدون هیچ نظارتی صورت گرفت. MI5 هیچ مسدولیت در قبال پارلمان نداشت و اغلب قادر به انجام عملیات بدون هیچ وابستگی و هماهنگی به هیئت وزیران و حتی شخص نخست وزیر بود. از سال 1994 فعالیت MI5 در معرض تحقیق و تفحص از سوی کمیته امنیت اطلاعات پارلمان بریتانیا قرار گرفته است.

نحوه فعالیت و عملیات‌های MI5 در طول جنگ انگلستان و ایرلند فاجعه تمام عیار بود. ارتش جمهوری خواه ایرلند به عملیات MI5 در ایرلند در طول جنگ این کشور با انگلستان پی برده بود و عملاً MI5 قادر به فراهم کردن اطلاعات سودمند درباره جنبش جمهوری خواه ایرلند در زمان مبارزات خود مختاری و مناقشات استقلال طلبانه نبود. سرانجام ماموران MI5 به دستور مایکل کاینز (در ایرلند شمالی) همگی پاکسازی شدند و کشته شدند.

افت محسوس کارایی فعالیت‌های ضد جاسوسی سرویس امنیت MI5 در دهه 1930 آغاز شد. چرا که قادر نبود نوع تفکری را که دهه 1910 و 1920 به وجود آورده بود، تغییر دهد. به ویژه که به هیچ عنوان حاضر نبود خود را با روش‌های جدید تطبیق دهد. MI5 به تفکرات پیشین خود مبنی بر بدست آوردن اطلاعات از طریق مشاهدات ماموران و یا رشوه دادن به افراد مختلف و کسب اطلاعات از ایشان و یا تحریک سازمان‌های کارگری یا نیروهای مسلح پایبند بودند. ولی بعداً تحت الگو برداری از NKVD (که بعداً KGB نامیده شد.) ـ سازمان اطلاعات محرمانه روسیه ـ تا حدودی زیادی این افت را جبران کرد. نحوه عمل NKVD که قبلاً بر ضد خود دولت بریتانیا از این روش استفاده می‌کرد، به کارگیری و استفاده از افراد تحصیل کرده و با قابلیت بالقوه در دانشگاه‌ها (به خصوص کمبریج) و در دستگاه حاکمه بود.

موفق‌ترین این افراد هارولد کیم فیلبی، دونالد مک لین، گای برگس، آنتونی بلانت و جان کیرنکراس بودند که تا پایان جنگ جهانی دوم ناشناخته ماندند و به گروه پنج نفره کمبریج معروف بودند.

جنگ جهانی دوم: MI5 در جنگ جهانی دوم با ناکامی بیشتری مواجه شد. MI5 که در این دوره تحت رفرم‌های پیاپی قرار گرفته بود، نه از سازماندهی و نه از نظر منابع موجود برای آغاز جنگ آمادگی نداشت و وظیفه محول شده به این سرویس ـ یعنی تحت نظر قرار دادن اتباع بیگانه و دشمن در تلاش برای شناسایی جاسوسان به طور محسوس با توانایی‌های این سازمان ناهماهنگ می‌نمود و به قدری پیش رفت که MI5 را تا اواسط دهه 1940 نزدیک به مرز سقوط رساند.

یکی از اولین اقدامات وینستون چرچیل در ابتدای به قدرت رسیدن، اخراج رئیس چندین ساله سازمان و رنون کل بود تا شاید با بدعتی نو دوباره بتواند MI5 را نوسازی کند. در ابتدا هارکر، یکی فرمانده‌های نالایق نظامی جانشین او شد و پس از مدت کوتاهی دیوید پتری، مامور SIS جانشین او شد و هارکر معاون او شد. با پایان یافتن جنگ، بریتانیا سیاست تحت نظر قرار دادن افراد از دستور کار MI5 لغو شد و فعالیت‌های جاسوسی طبیعتاً کمرنگ شد. این موضوع باعث کاهش فشارها بر MI5 شده و امکان تمرکز بر هدف اصلی MI5 فراهم شد.

* MI5 در برخورد با جاسوسان با شیوه‌های مختلفی برخورد می‌کرد. از جمله آن می‌توان به پیشنهاد پناهندگی بریتانیا به جاسوسان اشاره کرد که البته بعد جلب اعتماد و گرفتن اقرار هیچ گاه عملی نشد. با دستگیری جاسوسی به نام اُوونز با اسم مستعار Snow، سرویس MI5 برای اولین بار به حربه جدیدی روی آورد و آن دادن پیشنهاد جاسوسی دو جانبه بود، یعنی اگر آنها به عنوان جاسوسی دو جانبه برای بریتانیا کار کنند،‌این شانس را خواهند داشت که از مجازات مرگ فرار کنند و در مجازات ایشان تخفیف قائل شوند.

مامورانی که این پیشنهاد را پذیرفتند، تحت نظارت MI5، اطلاعات ساختگی را به سرویس محرمانه آلمان منتقل می‌کردند. این امر نیازمند تلاش‌های سازمان یافته فراوانی بود. زیرا که اطلاعات مورد نظر می‌بایست در ظاهر ارزشمند اما در واقع گمراه کننده باشند. برای جمع‌آوری و سازمان‌دهی این اطلاعات یک کمیته بلند پایه به نام wireless board تشکیل شد و عملیات روزمره به کمیته فرعی به نام 20 (به دلیل شکل رومی عدد 20 ××) واگذار شد. (به معنای ضربدر دوگانه)

این سیستم به طرز شگفت‌آوری موفق عمل کرد. در تحلیلی پس از جنگ از اسناد آلمان روشن شد که از 115 جاسوس در نظر گرفته شده برای مقابله با بریتانیا در طول جنگ، همگی به جز یک نفر (که خودکشی کرد) با موفقیت شناسایی شدند و چندین نفر از آنها تبدیل به جاسوس دو جانبه شدند. این سیستم در برنامه‌های گسترده‌ی فریبکاری پیش از فرودهای 6 ژوئن 1944 [جنگ نرماندی] (D-Day) نقش عمده‌ای داشت که برای گمراه کردن آلمان‌هاع درباره زمان و مکان این فرودها طراحی شده بود.

پس از جنگ جهانی دوم: مسئولیت شخص نخست وزیر در MI5 در سال 1952 به وزیر کشور وقت مکسول فایف واگذار شد. پس از آن این سرویس در سال 1989 با تصویب شدن قانون سرویس‌های امنیتی دارای یک پایه قانونی شد. این اولین تایید دولت مبنی بر وجود این سرویس بود.

دوره پس از جنگ جهانی دوم برای این سرویس بسیار سخت بود. با شروع جنگ سرد و فعالیت بسیار گسترده KGB و تهدید روز افزون جدایی طلبان ایرلند وظایف سنگینی را به MI5 تحمیل می‌نمود و این در حالی بود که برخی ناکامی‌های اطلاعاتی موجب نگرانی دولت و سرویس شده بود.

در سال 1983 یکی از ماموران MI5 به نام مایکل بتانی در حال تلاش برای فروش اطلاعات بهKGB دستگیر شد. در پی پرونده بتانی، فردی به نام سرفیلیپ دوفیلد به عنوان مشاور پرسنل سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی منصوب شد. نقش او مشاوره با هر عضو کنونی و پیشین سرویس‌های اطلاعاتی درباره نگرانی‌های کاری خود از جمله پیشنهادات برای فروش یا انتشار مطالب بود که از طریق روابط عادی مدیریت و کارکنان قابل حل نبود و بدین صورت MI5 موفق شد جلوی بسیاری از توطئه‌ها را بگیرد.

* MI5 در متلاشی ساختن یک حلقه گسترده جاسوسی دولت شوروی در آغاز دهه 1970 موثر بود. در این جریان 105 نفر از کارکنان سفارت شوروی که در فعالیت‌های اطلاعاتی شرکت داشتند و یا نسبت به آن‌ها مسؤظن وجود داشت در سال 1971 از بریتانیا اخراج شدند.

نقش MI5 در مبارزه تروریسم: پایان یافتن جنگ سرد باعث ایجاد تغییرای در عملیات MI5 شد از جمله به عهده گرفتن مسئولیت رسیدگی به تمامی فعالیت‌های جمهوری خواهان ایرلندی در سرزمین بریتانیا و افزایش تلاش برای مقابله با دیگر گونه‌ها تروریسم به ویژه نیروهای پلیس که منجر به صدور 21 حکم محکومیت برای جرایم مرتبط با تروریسم ما بین سال‌های 1992 تا 1999 شده است، توانستند با موفقیت در ارتش جمهوری خواه ایرلند (PIRA) نفوذ کنند. با پیدایش دیگر تهدیدات تروریستی در بریتانیا، این سرویس برای شناسایی و جلوگیری از این گوه فعالیت‌ها خود را بیشتر با منافع درگیر کرده است. حملات فراوانی علیه شبه نظامیان مشکوک و بازداشت مظنونان اصلی در زندان بلمارش در لندن به این سرویس اطلاعاتی نسبت داده شده است. گزارش‌هایی هم وجود دارد مبنی بر اینکه ماموران این سرویس (MI5) در بازجویی شهروندان بریتانیایی بازداشت شده در زندان گوانتانامو در کوبا نیز شرکت داشته‌اند.

* در جولای سال 2006 پس از اینکه مشخص شد MI5 پرونده‌های سری 000/272 نفر ـ برابر با یک نفر از هر 160 فرد بالغ ـ را نزد خود نگه می‌دارد، نماینده پارلمان ـ نورمان بیکر ـ دولت بریتانیا را به جمع کردن اطلاعات درباره مردمی که هیچ خطری برای کشور ایجاد نمی‌کنند متهم کرد. بعدها مشخص شد یک سیستم موسوم به «چراغ راهنمایی و رانندگی» در MI5 در حال اجراست:

ـ سبز: فعال ـ حدود 10٪ از پرونده‌ها. ـ زرد: قطع تحقیقات ـ ممکن است اطلاعات بیشتر اضافه شود ـ 46٪ پرونده‌ها. ـ قرمز: غیر فعال ـ قطع تحقیقات: اطلاعات بیشتری اضافه نمی‌شود ـ 44٪ پرونده‌ها.