چگونه مجتهد اعلم را بشناسیم؟

حوزه:مسئله تقلید از مباحث مهم برای شیعیان است که از سال‌های گذشته تاکنون، اشکالات و شبهاتی پیرامون این موضوع مطرح شده؛ به همین منظور در شماره‌های متعدد، نکاتی خلاصه و مفید پیرامون این بحث ارائه خواهیم داد.

* راه شناخت مجتهد اعلم

مجتهد و اعلم را از سه راه مى‌توان شناخت:

۱. آنکه خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.

۲. آنکه دو نفر عالمِ عادل که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالمِ عادلِ دیگر با گفتۀ آنان مخالفت ننمایند.

۳. آنکه عدّه‌اى از اهل علم که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفتۀ آنان اطمینان پیدا مى‌شود مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند. {توضیح المسائل امام مسأله ۳ }

در حقیقت نگاه ما در تقلید به واقع می‌باشد و برای یافتن واقع یکی از طرق و راه‌های رسیدن به حجت شرعی (البته برای کسی که مجتهد نیست) تقلید ازمجتهد اعلم می‌باشد.

حال سوال این است این مجتهد اعلم را از چه راهی بشناسیم؟

۱-قطع و یقین شخصی انسان

فقهاء در علم اصول به خوبی تقریر کرده اند که علم و قطع، حجیت ذاتی دارد و در نفی یا اثبات نیاز به جعل جاعل ندارد.

حال اگر فردی از روی تحقیق و یا از هر راه دیگر مثل تقلید صحیح از حکم مجتهد جامع الشرایط دیگر علم پیدا کرد که فرد خاصی مجتهد اعلم است در این صورت از او تقلید می‌کند.

۲- شهادت دادن دو نفر عادل

یکی از راه‌های علمی که شارع مقدس قرار داده حجیت بینه یعنی شهادت دادن دو عادل می‌باشد (هر چند در بعضی از موارد به شهادت دادن کمتر از چهار عادل اکتفاء نمی‌شود) و روشن است که شناخت مجتهد اعلم یکی از موضوعات فقهی می‌باشد و بناء عقلا بر عمل نمودن به بینه است؛ هر چند عقلا قول خبره و آگاه به علم و یا فن خاصی را از این باب که اهل خبره است حجت می‌شمرند و لو اینکه در حدسیات باشد؛ مثل شناخت مجتهد اعلم که کسانی که آگاه هستند از روی مطالعه کتب یا شرکت در دروس چند مجتهد حدس می‌زنند که کدام یک اعلم می‌باشند.

بنابراین اگر دو نفر عالم عادل که می‌توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند اجتهاد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند حجت شرعی ثابت می‌شود؛ یعنی فرد مقلد در صورت عمل به آن در پیشگاه خدای متعال معذور است.

البته این راه در صورتی اعتبار دارد که فرد دیگری به عنوان مجتهد اعلم به شهادت دو عادل دیگر معرفی نگردد؛ زیرا ادله اعتبار دهنده به این راه شامل تقابل و تعارض دو طرفِ در مقابل هم نمی‌گردد و هر دو به خاطر تعارض از حجیت و اعتبار خارج می‌گردند.

نکته آنکه چنانچه برخی از بزرگان می‌فرمایند همانطور که اجتهاد و اعلمیت با شهادت دو نفر عادل ثابت می‌گردد، با خبر دادن یک عادل نیز ثابت می‌شود زیرا روش عقلا در موضوعات خارجیه مثل همین جا چنین است و سیره عقلا یکی از حجت‌های معتبر می‌باشد. (موسوعه الامام الخوئی ج. ۱ /۱۷۴)

۳- شهرت پیدا کردن

شایع شدن و شهرت پیدا کردن به گونه‌ای که انسان علم یا اطمینان پیدا کند که فردی مجتهد اعلم است یکی دیگر از راه‌های کشف این مطلب شمرده شده است؛ زیرا اطمینان هرچند مانند علم، حجیت ذاتی ندارد؛ ولی سیره عقلا نشان می‌دهد که باید به آن عمل کرد و در جایی که سیره وجود داشته باشد و از جانب شارع مقدس ردعی وارد نشده باشد، حجت است.

والحمد لله رب العالمین

گردآوری: حجت الاسلام داود دهقانی