انگیزه کشورهای عربی از پیوستن به سازمان شانگهای

برخی کارشناسان بین‌المللی اعلام کردند که حرکت جهان به‌سوی نظام چندقطبی و کاهش نقش آمریکا در منطقه و همچنین تغییر معادلات جهانی منجر به روی آوردن کشورهای عربی به سازمان شانگهای شده است.

با توجه به تغییر رویکرد آمریکا نسبت به غرب آسیا، تحولات داخلی آن و درگیری شدید بیش از یک‌ساله بین روسیه و اوکراین و پیامدهای بین‌المللی مختلف، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به‌تدریج به‌سمت اردوگاه شرقی روی آورده‌اند تا منافع سیاسی و اقتصادی خود را حفظ کنند و نقش خود را در سطح بین‌المللی توسعه دهند.

به گزارش الخلیج آن‌لاین، یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این اقدام کشورهای عربی خلیج فارس، گسترش چشمگیر مشارکت با چین و روسیه و پیوستن به سازمان‌هایی از جمله «شانگهای» و «بریکس» است که  تلاش می‌کنند هژمونی جهانی غرب و حذف نظام تک‌قطبی را کاهش دهند.

در 28 مارس، کابینه عربستان سعودی با پیوستن به سازمان همکاری شانگهای که روسیه و چین در آن حضور دارند موافقت کرد.

خبرگزاری عربستان سعودی اعلام کرد که شورای وزیران عربستان سعودی، الحاق این کشور به سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان «شریک گفت‌وگو» را تصویب کرد.

عربستان سعودی تنها کشور حاشیه خلیج فارس نیست که به این سازمان می‌پیوندد، در سپتامبر گذشته قطر یادداشتی برای پیوستن به سازمان شانگهای به‌عنوان شریک گفتگو امضا کرد.

خبرگزاری «رویترز» به نقل از منابع آگاهش دراین‌باره گزارش داد که الحاق عربستان سعودی به این سازمان طی سفر اخیر «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین به ریاض در ماه دسامبر گذشته مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود.

«ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه همچنین در سپتامبر 2022 شروع روند پیوستن کویت، امارات و بحرین به این سازمان را اعلام کرد.

پوتین در اظهارات خود در آن زمان تأکید کرد که سازمان همکاری شانگهای علاقه‌مند به گسترش همکاری با کشورهایی است که تمایل به ایجاد روابط همکاری بر اساس احترام متقابل را دارند و علاقه‌مند به پیوستن به کار با این سازمان هستند.

این در حالی است که چین و روسیه با توجه به کاهش نقش آمریکا و رشد منافع مشترک بین پکن و مسکو و کشورهای حاشیه خلیج فارس از سوی دیگر، شروع به توسعه قدرت خود در منطقه عربی به‌ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در همه سطوح اعم از اقتصادی، سیاسی یا نظامی کردند.

چین و روسیه پیش از توسعه قراردادهای نظامی با برخی از کشورهای خلیج فارس که منجر به تقویت روابط سیاسی می‌شود، در سایه فرصت‌های گرانبهای سرمایه‌گذاری و تجاری که هر دو طرف می‌توانند از آن بهره‌مند شوند، از دروازه اقتصادی وارد منطقه شدند.

«حسن الدعجه» استاد مطالعات راهبردی و مشاور مؤسسه «کمربند و جاده» در دانشگاه پکن می‌گوید: «سازمان شانگهای در زمان حاضر شامل حدود 20 کشور از جمله اعضای کامل، ناظر و شریک در گفتگو است».

وی در گفت‌وگو با الخلیج آن‌لاین تأکید کرد: این سازمان گسترش خواهد یافت و بیشتر کشورهای عربی، آفریقایی و آسیایی را شامل می‌شود و همانند اجلاس گروه 20 شامل اقتصادهای برتر جهان است و ممکن است بعداً به یک ائتلاف نظامی تبدیل شود؛ چراکه یکی از مفاد این سازمان حفاظت از موقعیت ژئوپولیتیکی و جغرافیایی کشورهای عضو است.

حسن الدعجه تصریح کرد: در مورد دلایل پیوستن کشورهای حاشیه خلیج فارس به این سازمان بنا بر آنچه مشاهده می‌شود، این دلایل کاهش نفوذ غرب به‌رهبری آمریکا در منطقه و ایجاد شرکا و رقبای جدید در سطح سیاست بین‌المللی به‌ویژه در خاورمیانه از جمله چین و روسیه است.

این کارشناس مسائل سیاسی، احیای روابط ایران و عربستان با میانجیگری پکن را موفقیت چین و شکست نفوذ آمریکا در خاورمیانه دانست.

وی گفت: با این حال، این به‌معنای پایان کامل نفوذ غرب نیست و منافع بین شرق و غرب برای کشورهای خلیج فارس و بقیه کشورهای منطقه متعادل خواهد ماند.

الدعجه تأکید کرد: این عقب‌نشینی غرب باعث می‌شود کشورهای عربی به سازمان‌هایی مانند شانگهای و بریکس بپیوندند.

این استاد مطالعات راهبردی و مشاور مؤسسه «کمربند و جاده» در دانشگاه پکن گفت: کاهش نفوذ سیاسی آمریکا در منطقه همانند کاهش نفوذ انگلیس پس از تجاوز سه‌جانبه به مصر در سال 1956 است، در آن دوره نفوذ انگلیس از بین رفت و نفوذ آمریکا جایگزین آن شد و اکنون اردوگاه‌های غرب و شرق در منطقه نفوذ دارند.

 این کارشناسی سیاسی تصریح کرد: این تقسیم‌بندی ناشی از کاهش نفوذ آمریکا و اجازه دادن به بسیاری از کشورهای عربی برای حرکت آزادانه و داشتن گزینه‌های متعددی است که از طریق آن‌ها می‌توانند منافع ملی خود را بدون توجه به منافع آمریکا پایه‌گذاری کنند.

الدعجه تأکید کرد که کشورهای حوزه خلیج فارس می‌دانند چگونه منافع خود را هدایت و چگونه برای ثبات سیاسی و اقتصادی منطقه تلاش کنند، بنابراین پیوستن آن‌ها به چنین سازمانی تأثیر مثبتی بر آن‌ها و به‌طور کلی بر منطقه خواهد داشت.

وی معتقد است که پیوستن به چنین سازمان‌هایی نقش بین‌المللی اقتصادی و سیاسی کشورهای حاشیه خلیج فارس را افزایش می‌دهد.

سازمان همکاری شانگهای SCO یک سازمان بین‌المللی و اوراسیایی است که در قالب یک ائتلاف سیاسی، اقتصادی و نظامی در شهر شانگهای چین در 15 ژوئن 2001 توسط 6 کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تأسیس شد. این کشورها، به‌جز ازبکستان، اعضای «مجموعه پنجگانه شانگهای» بودند که در 26 آوریل 1996 در همین شهر تأسیس شد.

پس از آن، هند و پاکستان نیز در 9 ژوئن 2017 در نشست آستانه به‌عنوان اعضای کامل به این سازمان پیوستند. در جریان اجلاس سران این سازمان که در دوشنبه پایتخت تاجیکستان در 17 سپتامبر 2021 برگزار شد، اعضا با تغییر وضعیت جمهوری اسلامی ایران در سازمان از عضو ناظر به عضو کامل موافقت کردند./فارس