درباره فاطمه ست‌المشایخ چه می‌دانید

سرویس سبک زندگی: نام شهید اول، نامی ماندگار در تاریخ فقه و فقاهت شیعه است. مردی از تبار علم و دین و عمل که سال‌ها زندان را به جان خرید و در نهایت نیز به شهادت رسید. مسلماً شمس‌الدین محمد بن الشیخ جمال‌الدین مکی بن احمد عاملی نبطی جزینی، نه تنها نگین خاندان که نگین جبل عامل بود اما این از ارزش و جایگاه سایرین، حتی خانواده شهید، نمی‌کاهد. یکایک افراد خاندان شهید اول، عالمانی بود فاضل و فرهیخته؛ از سه پسر ایشان گرفته تا همسر و دختر او. مسلماً فرزندانی که پدری چون شهید اول دارند و در دامان مادری فاضله چون ام‌علی رشد می‌کنند، جز این هم نمی‌توانند باشند. بانویی دانشمند، پارسا، فقیه و عابد که شهید از او تمجیدها کرده است و زنانی که مسأله و مشکلات خود را به او عرضه می‌داشتند، برای پاسخ به همسرش ارجاع می‌‌داد(۱). در ادامه این یادداشت را به نقل از سایت مهرخانه می‌خوانیم.

در تکریم و یادبود مقام علمی و دینی و اخلاقی فاطمه، ام‌الحسن همین نکته کافی است که در تشییع او، بیش از هفتاد مجتهد مسلم از جبل عامل در قریه جزّین شركت كردند (۲).

شهید مطهری در توصیف او و مادر بزرگوارش می‌نویسد: شهید سه پسر دارد که هر سه از علما و فقها بوده‌اند، همچنان‌که همسرش‏ ام علی و دخترش‏ام الحسن نیز فقیهه بوده‌اند و شهید زنان را در پاره‌ای از مسائل فقهی به این دو بانوی فاضله ارجاع می‌کرده است. در کتاب ریحانة‌الادب می‌نویسد: «بعضی از بزرگان، فاطمه دختر شهید را «شیخه» و«ست المشایخ» یعنی سیدة المشایخ لقب داده‌اند» (۳).

فاطمه که عمری شاگردی استادی چون پدر را کرده بود، حال نه تنها در کنار مادر مرجع پاسخگویی به زنان بود، که اجازه روایت نیز داشت؛ در امل الآمل آمده است: آن مخدره عالمه، فاضله، فقيهه، صالحه، و عابده بوده است که من از مشايخ و اساتيد شنيدم مدح و ثناء بر او را. روايت مي‌کند به اجازه از پدرش و از ابن معيّه شيخ پدرش، و پدر بزرگوارش هميشه او را تمجيد می‌کرد و زنان را امر و سفارش مي‌فرمود که به او اقتداء کنند و در احکام خاصه خود و نماز و امثال آن بدو رجوع کنند (۴).

ميرزا محمدعلي تبريزي نیز در مورد او چنين مي‌گويد: ام الحسن، فاطمه بنت شهيد اول، عالمه‌اي ا‌ست فاضله، عابده، صالحه و در کلمات بعضي از اجله به زبده الخواص و زينه اهل العلم و الاخلاص و فقيهه و شيخه الشيعه و ست المشايخ موصوف است و از مشايخ بسياري استماع کرده و از والد ماجد خود و سيد بن معيه استاد والدش اجازه روايت داشته است و والدش بسيارش مي‌ستوده و زنان را به اقتداء و مراجعه به او در احکام حيض و غيره امر مي‌کرده و لفظ ستّ المشايخ که لقب مشهور اوست، مخفف سيده المشايخ است يعني رییس روات و نقله آثار (۵).

علاوه بر این که لقب فاطمه، ست المشایخ (سرور استادان حدیث)، در علاقه این بانوی فاضله به علم و علم‌آموزی کافی است اما به نکته‌ دیگری نیز در منابع تاریخی اشاره شده و آن هبه معوضه‌ای است میان او و برادرانش برای بخشیدن آنچه از پدر به او رسیده، در عوض گرفتن چند کتاب فقهی. نقل شده است: «اما بعد، پس بخشيد سيده فاطمه ام‌الحسن دو برادرانش ابي‌طالب و ابي‌القاسم علي فرزندان سعيد اکرم و فقيد اعظم بزرگ مايه افتخار و يگانه روزگار، چشم بيناي زمان و يکتاي اوان، زنده‌کننده مراسم ائمه طاهرين سلام‌الله‌عليهم‌اجمعين، آقاي ما، آفتاب ملت و حق و دين، شمس الدين محمد بن احمد بن حامد بن مکي قدس سره که منتسب است به سعد بن معاذ سرور اوس قدّس‌الله‌ارواحهم ـ همه آنچه را که مخصوص او بود از ارث پدري در حزين و غير جزين، همه را به هبه شرعيه به رضاي خداوند متعال و به اميد ثواب جزيل او، در مقابل کتاب تهذيب شيخ رحمه‌الله و کتاب مصباح او و کتاب من لايحضره الفقيه و کتاب ذکراي پدرشان رحمه‌الله و قرآن مذهب معروف به هديه علي بن مؤيّد، و هرکدام تصرف کردند و خداوند شاهد بر آنان است و اين در روز سوم شهر رمضان المعظم سال ۸۲۳ بود و خداوند بر آنچه گویيم وکيل و شاهد است» (۶).

پی‌نوشت

۱. شیخ حرعاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۹۳.

۲. شهید اول، مقدمه الدروس الشرعیه، ج۱، ص۴۰.

۳. شهید مطهری، مجموعه آثار، ج ۱۴، ص۴۳۰.

۴. امل الآمل، ج۱، ص۱۹۳.

۵. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۶.

۶. امین عاملی، محسن، اعيان الشيعه ج۹، ص۳۸۸.