شرقی شدن ناتو تکمیل می‌شود؟!

مرور اخبار و گزارش‌های منتشر شده در خصوص اجلاس ناتو درلیسبون و اظهارات شنبه شب رئیس جمهور روسیه بعد از دیدار با همتای آمریکایی خود، حکایت از آن دارد که بانیان اجلاس به هدف خود مبنی بر ورود مسکو به ناتو موفق بوده‌اند. به گزارش سرویس سیاسی «فردا» در کنار محورها و موضوع‌های مختلف محل بحث در اجلاس اخیر لیسبون - که در میان اعتراض‌های گسترده اروپائیان در شهرهای مختلف، برگزار شد- یک هدف عمده ورود روسیه به عنوان بازمانده و میراث‌دار اتحاد جماهیر شوروری سابق و پرچم‌دار بلوک شرق سابق به این پیمان دفاعی- نظامی غربی بوده است. در حقیقت حضور دیمیتری مدودوف رئیس جمهور روسیه در کنار رقبای 60 ساله از نکات بسیار با اهمیت اجلاس لیسبون بوده که توجهات جهانی را به خود جلب کرده است.

با نگاهی کوتاه به تاریخچه 61 ساله ناتو مسائل مهمی مکشوف می‌شود. ناتو که بعد از جنگ جهانی دوم و با هدف جلوگیری از نفوذ شوروی سابق به کشورهای اروپایی ومتحدان آمریکایی، با حضور 15 کشور- پایه گذاری شد، بعد از فروپاشی دیوار برلین در سال 1989 و اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ پیوست و جز نامی که یادگار آن دوران باشد از آن باقی نماند. بعد از فروپاشی شوروی و تشکیل جمهوری‌های جدید که از تجزیه آن ایجاد شدند، امریکا برای بهره‌برداری از این کشورها در جهت منافع خود آنها را وارد پیمان آتلانتیک شمالی کرد و تعداد اعضاء ناتو را به 28 کشور افزایش داد. امریکا در سایه ناتو تلاش می‌کرد تا هرچه بیشتر کشورهای شرقی را وارد این پیمان کند و حتی ترکیه را نیز به عضویت آن در آورد. این پروژه که به «‌شرقی شدن ناتو» معروف شد، با بحث ورود اکراین به این پیمان و ایجاد سپر موشکی در اروپا در ظاهر به پایان راه رسید. زیرا که رقیب خفته بعد از 20 سال از خواب بیدار شده بود و در برابر دست درازی‌های دشمن دیروز به مقابله پرداخت و بارها امریکا را به موجب این دست درازی‌ها نواخت و سرانجام مانع ایجاد سپر موشکی اروپا شد. روسیه از سوی دیگر با اجرای سناریوهای مختلف اکراین را نیز از رویای شیرین پیوستن به ناتو باز داشت. این بحث‌ها که در دوره ریاست جمهوری بوش مطرح شدند نتوانستند موفقیتی در پی داشته باشند. اما در دوره اوباما با سفر کلینتون به روسیه و فشردن کلید "‌شروع مجدد" امریکا تلاش کرد که این بار رقیب خود را از راه دیگری بیازماید. امریکا که در دوران جنگ سرد و در دوره پس از آن نتوانسته بود روسیه را بتازاند و بر رقیب خود پیروز شود، این بار از در دوستی وارد شده است. و این همان نکته مهم در اجلاس اخیر سران ناتو در لیسبون است. هدف مهم این اجلاس بررسی راه‌هایی جهت چرخش روسیه به غرب و تبدیل آن به متحدی اروپایی - آتلانتیکی برای امریکاست. امریکا در این اجلاس تلاش دارد تا بازتاب عکس‌العمل‌های رقبای روسیه را بسنجد و رفتار آنها - مخصوصاً کشورهای اروپای شرقی و مرکزی- را در برابر پیشنهاد پیوستن روسیه به ناتو را مورد بررسی قرار دهد. آیا این کشورها راضی به از سر گیری روابط با روسیه خواهند بود و درهای خود را به روی روسیه باز خواهند کرد؟ از دید تحلیل‌گران اگر چه مدودوف نسبت به پوتین نرمش‌های بسیاری در برابر امریکا داشته است، اما پذیرش این امر و عضویت در ناتو مناقشات فراوانی را در روسیه به دنبال خواهد داشت. به نظر آنها اگرچه چند هفته پیش از حمله امریکا به عراق ژاک شیراک، گرهارد شرودر و ولادیمر پوتین روسای کشورهای فرانسه، آلمان و روسیه با تشکیل اجلاسی به مخالفت با امریکا در حمله به عراق پرداختند، اما درحال حاضر چنین جبهه نسبتا مستقلی دراروپا وجود ندارد و اجلاس ناتو در فضایی متفاوت از گذشته تبدیل به گردهمایی رهبران طرفدار امریکا شده است.

ناتو و روسیه شنبه شب موافقت کردند در مورد سپر موشکی و برخی از مسایل امنیتی همکاری کنند و از شروعی جدید در روابط خود سخن گفتند. روسیه در مذاکرات لیسبون قبول کرد که حمایت خود را از ماموریت ناتو در افغانستان افزایش دهد به طوری که این سازمان بتواند تدارکات بیشتری را از خاک روسیه به نیروهایش در افغانستان برساند. علاوه بر این موضوع، مسکو موافقت کرده که تعدادی بالگرد نیز در اختیار نیروهای امنیتی افغانستان قرار دهد. پس از مذاکرات لیسبون "آندرس فوگ راسموسن" دبیرکل ناتو هم تصریح کرد که این سازمان و روسیه مسایل گذشته را کنار گذاشته‌اند. مدودوف هم در حاشیه نشست با اشاره به توافقات کشورش با این سازمان گفت: دوران روابط تیره میان مسکو و ناتو به سر آمده است. با این وجود، به نظر نمی‌رسد روسیه به دلیل قدمت طولانی خود و همچنین روابط گذشته با امریکا و دیگر کشورهای اروپایی چندان مایل باشد به عنوان "شهروندی درجه دو" در کنار 28 کشور عضو ناتو قرار گیرد. از طرفی دیگر عکس‌العمل دیگر اعضای ناتو برای پیوستن مسکو به ناتو نیز هنوز مشخص نیست.