اعتراف اندیشکده آمریکایی درباره راهبرد ایران در مذاکرات برجامی

نشریه مرکز مطالعات خاورمیانه (وابسته به انستیتو خاورمیانه در واشنگتن) در تحلیلی می‌نویسد: «بسیاری از ناظران، انتخاب سید ابراهیم رئیسی به ریاست‌جمهوری و او را به معنای تغییر فاحش در راهبرد هسته‌ای ایران می‌دانستند. در ماه نوامبر نیز روزنامه «ایران» اعلام کرد که راهبرد تهران در وین تغییر کرده و دولت با اتخاذ رویکردی تازه در پی جلب موافقت غرب با شرایط ایران برای یک «توافق خوب» است. اما راهبرد هسته‌ای ایران بیش از آنکه تغییری کرده باشد ادامه همان راهبرد پیشین است و انتخاب رئیسی هیچ‌گونه تغییر اساسی به همراه نداشته است. ماه‌ها پیش از روی کار آمدن رئیسی‌، سرنخ‌های هسته‌ای ایران در مذاکرات 2021 وین شکل گرفت.

این راهبرد‌، در واقع همان سیاست آیت‌الله خامنه‌ای‌، رهبر عالی ایران است که رئیسی آن را اجرا می‌کند. مطالبات رهبر همواره بر لغو کامل تحریم‌ها‌، راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها و تضمین عدم خروج دولت‌ آمریکا از برجام‌، متمرکز بوده است.

در دسامبر 2020- حتی قبل از نامزدی رئیسی- شورای نگهبان قانونی را تایید کرد که به موجب آن دولت مکلف بود در صورت عدم لغو تحریم‌ها در عرض دو ماه‌، نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را محدود کند و غنی‌‌سازی را افزایش دهد. تصویب چنین قانونی بدون چراغ سبز رهبر ممکن نبود. این قانون هم در دولت روحانی و هم در دولت رئیسی اجرا شد.

دومین سرنخ در اوایل 2021 نمایان شد. در ژانویه‌، فوریه و مارس‌، آیت‌الله خامنه‌ای بارها خاطرنشان کرد که ایران برای بازگشت به توافق هسته‌ای «عجله‌ای» ندارد و بازگشت آمریکا به توافق تنها روی کاغذ کفایت نمی‌کند. این دیدگاه که عملکرد ایران در توافق 2015 شتابزده بود. باعث شده تهران برای بازگشت به این توافق درنگ کند.

روی کار آمدن علی باقری‌کنی به جای عباس عراقچی‌، به عنوان معاون سیاسی وزیر امور خارجه‌، بیانگر نبود عجله در این تشکیلات بود‌، چرا که باقری‌کنی انگلیسی را روان صحبت نمی‌کند‌، از منتقدان برجام و از اعضای تیم اسبق مذاکرات بی‌نتیجه با غرب بوده است. اگر ایران خواهان توافقی سریع بود‌، عراقچی در مقام خود باقی می‌ماند.

تشکیلات امنیت ملی ایران در مقایسه با زمان برجام تغییر کرده است. مثلا‌، پیش از روی کار آمدن رئیسی، ترازهای تصمیم‌گیری در شورای عالی امنیت ملی دگرگون شده و سخت‌گیرانه‌تر شده بود. در مقایسه با زمانی که توافق برجام در سال 2015 امضا شد. اعضای این تشکیلات ‌تندروتر شده‌اند. مثلا‌، جای حسن فیروزآبادی‌، که از حامیان برجام بود و فهرستی از 16 مزیت توافق را ارائه کرد- محمد باقری به عنوان رئیس‌ستاد کل نیروهای مسلح انتخاب شده که چنین حمایتی از برجام نکرده است.

عوامل گفته شده و حضور افرادی مانند سردار حسین سلامی، محمد باقر قالیباف و علی شمخانی در تشکیلات نظام پیش از روی کار آمدن رئیسی‌، نشان می‌دهد که تغییر تشکیلات نظام پیش از پایان دوران ریاست‌جمهوری روحانی شکل گرفت.

در روزهای اخیر‌، اسرائیل اطلاعاتی را در اختیار واشنگتن و دولت‌های اروپایی قرار‌داده که نشان می‌دهد ایران در حال انجام اقدامات فنی برای غنی‌سازی 90 درصدی اورانیوم است.

با این حال‌، تهران پیش از این- و قبل از دوران رئیسی- هم چنین اقدامی انجام داده بود. روحانی در‌آوریل و ژوئیه 2021 اعلام کرد که ایران توانایی غنی‌سازی 90 درصدی را دارد. باز هم باید گفت که در یک سال گذشته تهدیدهای ایران بدون تغییر و در دوران هر دو رئیس‌جمهور‌، یعنی روحانی و رئیسی‌، ادامه داشته است.

به رغم هیاهویی که در تفاسیر مربوط به گذار از روحانی عمل‌گرا به رئیسی تندرو وجود دارد‌، رویکرد کنونی ایران در مذاکرات هسته‌ای چندان تازه نیست. واشنگتن و اروپا باید مطمئن شوند که تعامل آنها با ایران در چند هفته آینده به تهران سیگنال‌هایی مبنی بر پایداری و درستی سنجش‌هایش را نخواهد داد».

تحلیل ‌اندیشکده آمریکایی در متن خود حاوی تناقض است. نویسنده در اینجا رفتارهای دو دولت روحانی و رئیسی را با موضع پایدار نظام خلط کرده است. در واقع سیاست نظام، ثابت و استوار بوده، اما متأسفانه دولت روحانی،‌ پایبندی کامل نسبت به این راهبرد نشان نمی‌داد و این نقیصه با روی کارآمدن دولت جدید برطرف شده است. در عین حال خباثت و عهدشکنی طرف غربی در برجام، در این بلوغ رفتاری نهاد دولت در ایران تأثیر داشته است./ کیهان