حذف انقلاب از سینما با کارویژه نشان دادن بدبختی‌

سرویس فرهنگی فردا؛ جواد محرمی: حادثه ای بسیار کم دامنه تر از فاجعه ای مثل هفتم تیر و وقایع مشابه آن مثل انفجار هشتم شهریور نخست وزیری در هر کشور صاحب سینمایی اتفاق می افتاد با موضوع آن دهها و شاید صدها فیلم و سریال خلق می شد اما ایران که یکی از کشورهای صاحب سینما با تولید سالانه بیش از صد فیلم در جهان است هرگز حتی به این موضوع نزدیک هم نشده است.

برای پی بردن به دلائل این موضوع لازم است به ساختار و ماهیت فکری مسلط بر سینمای ایران دقت کرد. از آغاز انقلاب اسلامی، سینمای ایران این ظرفیت را دارا بود تا به عنوان یک قطب سینمایی در جهان آمال و منویات ملت انقلابی ایران را بازتاب دهد و همپای مردم در کنار انقلاب آیینه ای از رویدادها و اتفاقات اجتماعی و سیاسی جامعه ایران باشد اما این قابلیت پیش از اینکه از سوی انقلابیون شناخته و مورد توجه قرار گیرد توسط غربیها مورد طمع قرار گرفت و قابلیتهای آن به عوض اینکه به سود انقلاب تمام شود با رواج سینمای جشنواره ای، ضد جامعه ایران به کار برده شد.

بخشی از سینماگران در بهترین حالت شیوه سانسور انقلاب از جامعه ایران را در آثارشان در پیش گرفتند. وقایع در سالهای ابتدایی انقلاب آنچنان شتاب گرفت که اغلب مضامین انقلابی با غفلت مواجه شد. با شروع جنگ تعدادی از سینماگران متعهد ژانر دفاع مقدس را ایجاد کردند اما خارج از این ژانر بسیاری از مضامین انقلابی مورد غفلت قرار گرفت. رویکرد شبهه روشنفکرانه و انحرافی مدیریت سینمایی دهه شصت نیز که اعتقادی به خلق قهرمان در سینما نداشت به این مسئله دامن می زد. سینمای جشنواره ای در همان دوره رونق زیادی گرفت و ذائقه جشنواره های غربی بیش از نیاز مخاطب داخلی مورد توجه قرار گرفت.

پس از جنگ سینمای ایران از فاز بی اعتنایی نسبت به مفاهیم انقلاب اسلامی وارد فاز سینمای اجتماعی با رویکرد انتقادی شد. شرایط نامناسب اقتصادی؛ اجتماعی و فرهنگی کشور پس از جنگ نیز به این رویکرد در سینمای ایران دامن می زد. البته پیش از آن و در دهه شصت فیلمسازانی چون محسن مخملباف با آثاری چون شبهای زاینده رود و نوبت عاشقی کلید سینمای ضد اجتماعی را زده بودند اما با پایان جنگ بخش عمده ای از فضای سیاسی و فرهنگی جامعه به سمت و سویی سوق پیدا کرد که نتیجه منفی آن در سینمای ایران به خوبی قابل مشاهده بود. در اغلب آثار به جای بازتاب روح انقلابی جامعه که با شاخصه هایی همچون امید، فداکاری؛ معنویت، مقاومت، جهاد و مفاهیمی از این دست معنا پیدا می کرد و عنصر قهرمان به عنوان یکی از بزرگترین شاخصه های سینما را دربرمی گرفت موجی از فیلمهایی ساخته و روانه اکران می شد که نه تنها نشانی از قهرمان را در خود نداشت بلکه ناامیدی و تباهی را القا می کرد. این رویکرد تا حدی بازتاب جامعه ایران نیز بود چرا که نوعی انقلاب زدایی در سیاستگذاریهای کلان به چشم می خورد که تاثیر خود را بر روی جامعه می گذاشت.

سینمای جشنواره ای که از آنسوی آبها جهت تشویق فیلمسازان جوان ترویج می شد نیز به دامنه دار شدن این روند در سینمای ایران یاری می رساند. این روند دیگر جایی برای پرداخت مباحثی چون هفتم تیر و ماجراهایی از این دست را در سینمای ایران نمی گذاشت. فقط کافی بود تا یک فیلم از ایران در یکی از جشنواره های معتبر غربی جایزه ای را نصیب خود کند تا با پشتیبانی رسانه ای نشریات داخلی و بین المللی فضای فکری اغلب سینماگران را به خود مشغول کرده و مسیر موفقیت و دیده شدن در سینما را به شکلی خودکار دیکته کند.

بسیاری از فیلمسازان ایرانی در دامی که جشنواره های خارجی برای آنها پهن می کردند گرفتار شده و آثاری را خلق می کردند که موافق میل برگزار کنندگان این جشنواره ها باشد. اینگونه بود که سینمای ایران با وجود تمام ظرفیتهایی که به لحاظ هنری از آن برخوردار بود و می توانست نقطه اتکای مناسبی برای بازتاب انقلاب اسلامی و مجاهدتهای مردمی آن باشد با غفلت مسئولان فرهنگی وقت تا حد زیادی به ضد خود تبدیل شد و اینگونه القا شد که نشان دادن نقاط قوت جامعه ایران به معنی پروپاگاندا است و بار منفی زیادی که این اصطلاح با خود حمل می کرد در مقابل نوعی تفکر شبهه روشنفکرانه قرار می گرفت که بازتاب نارساییها و آگراندیسمان معضلات جامعه را عملی متعهدانه از سوی هنرمندان فیلمساز قلمداد می کرد.

این شد که سینما به جای ایجاد انگیزه و اشتیاق جهت مبارزه جمعی علیه نارساییها و مشکلات اجتماعی به آیینه ای تبدیل شد که کارویژه ای جز نشان دادن بدبختیها بدون هیچ راه حلی می پرداخت و دیگر هیچ قهرمانی نیز وجود نداشت که در فیلمها علیه فقر و فساد بشورد و طرحی نو دراندازد چرا که اصولا سینمای روشنفکری و جشنواره ای قهرمان را به عنوان عنصری ضد فرهنگی و چیپ جا انداخته بود.

در این فرآیند تحمیلی؛ سینمای ایران به بسیاری از قهرمانان معاصر که با بذل جان خود دین بزرگی بر جامعه داشتند به راحتی پشت کرد و حتی به سمت آنها نزدیک هم نشد. فاجعه خونین هفتم تیر یکی از صدها حوادثی است که با کم لطفی سینماگران ایران به واسطه انحرافی که سینمای ایران به آن دچار شد مورد غفلت قرار گرفت و به نوعی با سانسور سینمای ایران مواجه شد. مسئله ای که حالا بعد از سالها موجب شده رهبر اهل فرهنگ کشور نسبت به آن گلایه کند.