«خدمت اجباری» خوب است یا بد؟

موضوع خدمت وظیفه عمومی به خصوص در برهه کنونی و پس از تصویب قانون آزادسازی خرید خدمت، دوباره به محفل داغ اظهار نظر و تبادل فکر بدل شده و بسیاری از کارشناسان و اساتید دانشگاه در خصوص آن به ایراد سخن پرداخته اند. در زیر نگاهی خواهیم انداخت به اهم اظهار نظرها در باره موضوع خدمت نظام وظیفه عمومی که در رسانه ها و نشریات مختلف به انتشار رسیده است... معاون اسبق رییس جمهور: تناقضات جدی سربازی فعلی با قانون اساسی اگر بخواهیم خدمت سربازی اجباری را از منظر علم حقوق مورد مداقه و بررسی قرار دهیم باید تاملی روی اظهارات غلامحسین الهام، استاد حقوق دانشگاه تهران، وزیر سابق دادگستری و معاون اسبق رییس جمهور داشته باشیم. الهام که چند ماه پیش در همایشی در دانشگاه تهران در آن باره سخن می گفت، با اشاره به نص صریح قانون اساسی و تناقضات موجود در سربازی کنونی با برخی اصول قانون اساسی با انتقاد از اجباری بودن سربازی گفت: «جوانانی که به یک سن خاص رسیده اند بدون خواست و اراده خودشان، آنها را مجبور به یکسری فعالیت ها می کنند و آزادی و اراده یک انسان تحت فشار بیرونی قرار می گیرد که این اجبار به یک کار معین بیگاری تلقی می شود. بند چهارم اصل چهل و سوم قانون اساسی بر رعایت آزادی انتخاب شغل و عدم اجبار افراد به کاری معین و جلوگیری از بهره کشی از کار دیگران تاکید دارد. ما یک جوان را از مسیر عادی زندگی خارج می‌کنیم و فرصت های بالقوه و بالفعل پیش رو را برمی‌داریم و به این ترتیب فرصت شغلی یک جوان را از او می گیریم. وجود تناقضات جدی و لزوم اصلاح اساسی سربازی فعلی الهام در خصوص بازنگری در قانون فعلی سربازی افزود: بازنگری در قانون سربازی شدنی است و لازم نیست خودمان را در معیارهای 40 سال قبل محدود کنیم. اکنون به سرباز اعتماد کافی نمی‌شود چرا که یک نیروی متغییر ، شناور و مهمان است و حتی یک نیروی فنی دانشگاهی هم به دلیل مسائل امنیتی نمی تواند به خوبی ایفای نقش کند. الهام در خصوص نظام تشویق و تنبیه درباره سربازی اضافه کرد: ما با تقدس سربازی چگونه برخورد می کنیم؟ ما به عنون یک مجازات، اضافه خدمت را مطرح می کنیم، اگر خدمت مقدس است چرا اضافه خدمت را به عنوان یک کیفر مطرح می کنیم؟ فروش سربازی، مثل فروش یک برده ای است که باید دو سال برای دولت کار کند و حالا که قرار نیست کار کند، می گوید خشکه حساب کنیم! عضو هیئت علمی دانشگاه تهران: برای عبور از بی عدالتی های موجود باید به عدالت در چارچوب تخصص دست یابیم دکتر احمد نادری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز از دیگر کسانی بود که با گفتگو با برنامه حذف و اضافه شبکه سوم سیما در خصوص سربازی با دفاع از این موضوع گفت: هر چند که با توجه به ویژگی های سرزمینی و نیازهای کشور، اصل وجود سربازی قابل دفاع است اما باید عدالت در چارچوب تخصص را در سربازی عملی کرد تا از بی عدالتی هایی که در حال حاضر در آن وجود دارد فاصله بگیرد. به نوعی باید جوانان به حسب رشته تحصیلی شان و در حیطه مرتبط با رشته خود به کار گرفته شوند تا تخصص آنها به کمک کشور آید. در زمینه عدالت هم باید گفت تمام جوانان فارغ از شخصیت حقیقی و ارتباطات و انتسابات خانوادگی خود به سربازی اعزام شوند تا عدالت در سربازی به شکل مطلوبی در آید. دکتر حسن عباسی: ابعاد فاجعه بار سربازی کنونی در دو دهه آتی کشور شاید نظرات حسن عباسی را بتوان به لحاظ کامل بودن از سایر مباحث متمایز ساخت. چرا که در این مباحث جنبه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و لایه های تاریخی موضوع لحاظ شده است. دکتر عباسی در خصوص سربازی گفته است: سربازگیری حدود 70 سال قدمت دارد ومربوط به دوره ای خاص اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ایران است. اما تکامل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی امروز ایران و جهان، چنین سیستمی را ناکارآمد کرده است. طی نیم قرن، هرگاه جوانی از محیط روستایی یا شهری به عنوان سرباز به درون پادگانی می رفت، محیط نیروهای مسلح جذابیت زیادی می توانست داشته باشد زیرا سرباز در آنجا غیر از مشق نظامی، درس زندگی می آموخت که برای پس از پایان خدمت سربازی او نیز مؤثر بود. تحولات فرهنگی و اجتماعی به گونه ای رقم خورده است که به ندرت می توان پذیرفت که یک جوان امروزی برابر هزینه بهترین سالهای عمرش، از محیط سربازخانه و پادگان چیز مطلوبی دست اورا بگیرد که برای پس از پایان خدمت سربازی مؤثر باشد. در واقع سرباز دیروز با دست تهی می آمد و هنگامی که می رفت، با یک شخصیت شکل گرفته در سربازی از پادگان می رفت؛ اما امروز یک جوان سرباز، عموما با شخصیت شکل گرفته تحت تاثیر خانواده، مدرسه، رسانه، دانشگاه، ورزشگاه، اینترنت و... وارد نیروهای مسلح می شود و جایی برای شکل دهی به شخصیت باقی نمی ماند. تاسف بارتر اینکه عمده ای از جوانان در خدمت سربازی، در مشاغل دفاعی و رزمی یا پشتیبانی خدمت نمی کنند، بلکه درگیر مشاغل خدماتی از حیث فرهنگی، علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی اصلا مقرون به صرفه نیست که دوسال از بهترین مقاطع عمر یک جوان در آبدارخانه، آشپزخانه، انبار، تعمیرگاه و ... پادگانها صرف شود. خسارت منابع انسانی عمومی در این خصوص غیر قابل برآورد است؛ به ویژه عقب ماندگی گسترده فرد در زندگی آتی خود. کشوری که 10 میلیون بسیجی و نیروی داوطلب دارد، چگونه در یک موازی کاری آشکار، در یک موضع، دوگروه عمده منابع انسانی خود را هزینه می کند. در هر منازعه نظامی آینده، اگر تنها یک میلیون بسیجی در صحنه حاضر شود، براحتی می توان تهدیدی در حد تهدید متعارف «ناتو» را خنثی کرد. «خدمت سربازی، ادامه تحصیل در دانشگاه، اشتغال و در نهایت تشکیل خانواده » را دارد، پس از سربازی، به سختی در دانشگاه دوردستی قبول شده و سخت تر از آن یک شغل پیدا می کند؛ تا طی کردن این پروسه از سوی جوان پسر، دختر جوان تحصیلات خود را پایان داده و اشتغال پیدا کرده و دیگر «هم¬کفو» آن پسر جوان محسوب نمی شود. در نتیجه آن پسر جوان به سراغ دختری از موج بعدی جوانان می رود و نتیجه آن، پیدایش نسل سوخته از دختران با تحصیلات دانشگاهی است که به مرور، سن ازدواج آنها بالا رفته و بعضا امکان ازدواج نمی یابند. این مسأله در سال 1400 تبعات فرهنگی و اجتماعی عمیقی بر منابع انسانی کشور خواهد گذاشت؛ لذا طی یک طرح کارشناسی یا باید قوانین و مقررات سربازی تغییر کند و تسهیل شود. معاون اسبق سازمان وظیفه عمومی: وضعیت کنونی سربازی، تقلب برای فرار از سربازی را افزایش داده است یکی دیگر از کسانی که به نوعی از دست اندرکاران امر محسوب شده و از معدود کسانی بود که در این جایگاه در خصوص سربازی و در همایش "سربازی و راهکارهای عادلانه" دانشگاه تهران به ایراد سخن پرداخت، سرهنگ محمدرضا اکبرحلوایی، معاون اسبق سازمان وظیفه عمومی بود. او با اشاره به ثبات مستمر امنیتی کشور گفت: هر کشوری برای جلوگیری از تهدید بیرونی لازم است تا قدرت بازدارندگی خود را حفظ کند، برخی با تجهیزات پیشرفته و تسهیلات، برخی با نیروی انسانی و بعضی تلفیقی از این دو را بسته به پیشرفتشان یا نیروی انسانی، بکار می‌گیرند؛ با همین نگاه سربازی در کشور ما پیگیری می‌شود. اگرچه در شرایط امروز، استفاده از نیروی انسانی در جنگ ها قابل تامل است. سرهنگ حلوایی از سه منظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به مقوله سربازی با شیوه کنونی پرداخت و گفت: بعد اقتصادی سربازی یعنی درگیر کردن یک جوان بیش از دوسال به طوری که سه یا چهار ماه قبل از سربازی و سه یا چهار ماه بعد از سربازی این جوان را درگیر می‌کنیم و یک نیروی مولد اقتصادی جوان و کارآفرین را از محیطی که در آن تاثیرگذار است به محیطی بدون بهره وری کافی منتقل می کنیم. وی افزود: در حوزه فرهنگ هم اینگونه است که افراد را با تفکرات و آداب و رسوم و فرهنگ متفاوت در یک محیط پادگانی با یک تراکم انسانی زیاد و مدت زمان بالا که البته موجب تبادل فرهنگی می شود، جمع می‌کنیم اما از این اتفاق هیچ هدف خاصی دنبال نمی‌شود. از منظر اجتماعی هم می‌توان تاکید کرد مشکلات محیط های پادگانی و تاثیراتی که بعدا در رفتار اجتماعی فرد باقی می ماند غیرقابل جبرانند. سرهنگ حلوایی با انتقاد از شیوه کنونی و نوع آموزش‌های سربازی، آن‌ها را متناسب با نیازهای فعلی نیروهای مسلح ندانست و گفت: آموزش ها به شکل سنتی و در مراکز آموزشی متوسط رو به پایین و از لحاظ کمیت متراکم و از لحاظ کیفیت با استانداردهای پایین برگزار می شود. با ٥٠ درصد سربازان کنونی هم می‌شود نیاز نیروهای مسلح را برطرف کرد. با اطمینان عرض می‌کنم در شرایط بحرانی نمی‌شود بر روی این سربازان حساب کرد چرا که معتقدم روی انگیزه آنان و روحیاتشان کار خاصی انجام نشده است. جانشین فرماندهی کل ارتش: چرا معافیت از سربازی برای قهرمانان، به عنوان تشویقی داده می‌شود؟ جانشین فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی و فرمانده اسبق نیروی هوایی ارتش نیز از دیگر سانی بوده که در این رابطه سخن گفته است. امیر سرتیپ خلبان حبیب بقایی با تشریح دیدگاه های خود و بیان تجربیاتش از فرماندهی نیروی هوایی و بیش از 45 سال سابقه نظامی، با تاکید بر مشکلات روش کنونی سربازی، مسیر اصلاح نظام وظیفه را در ارتباط دانشگاه با مراکز تحقیقاتی نظامی بیان و تاکید کرد هر فعالیتی که به توسعه توان دفاعی کشور بینجامد همان خدمت سربازیست. وی ادامه داد: سربازی‌ برای کشور مفید خواهد بود که حق و حقوقش داده شود و مورد احترام قرار بگیرد، امکان ازدواج داشته باشد و حتی گردش و تفریح روزانه‌اش تامین باشد. من مطمئنم اگر گروه های مختلف جامعه شناسی، روانشناسی، حقوقی و ... به صورت علمی روی مساله کار کنند، مطمئنا سربازی به این شیوه حذف خواهد شد. سرتیپ خلبان حبیب بقایی سربازی را صرفا نگهبانی دادن در برجک ندانست و تاکید کرد: سربازی یعنی فکر، ذهن، دین و ایمان برای عظمت و قدرت دین خدا اهدا شود. خسرو معتضد: عملکرد برنامه ریزان سربازی قابل انتقاد است شاید خسرو معتضد را بتوان تنها کارشناسی دانست که با سربازی موافق بوده و از آن دفاع کرده است. البته او نیز نسبت به وضع فعلی سربازی منتقد است. معتضد با اشاره به کشورهایی که سربازی را ملغی اعلام کرده اند، می گوید: این کشورها هر چند تعدادشان 123 مملکت باشد اغلب یا مانند آمریکا و انگلستان آن قدر ثروتمندند که هر سال میلیاردها دلار خرج حقوق سربازانشان بکنند، یا کشورهایی مانند شیخ نشینهای نفتی ثروتمند که سربازان حرفه‌ای از پاکستان و بنگلادش و هندوستان و هر مکان دیگر استخدام می‌کنند و آنان را با پول به نظامیگری وا می‌دارند. همچنین کشورهای کوچک بی‌اهمیتی هستند که هیچ ارزش جغرافیای سیاسی ندارند و کسی با آنها کاری ندارد و هیچ خطری تهدیدشان نمی‌کند. اگر خدمت سربازی مضر و بی‌فایده است چرا از هفت میلیون مردم سوئیس پیوسته یک میلیون زیر پرچم و تحت السلاح‌اند و ارتش سوئیس از پرشمارترین ارتشهای دنیاست که سربازان، تفنگهایشان را به خانه می‌برند و در ایام خدمت وظیفه هر روز در سرباز خانه حضور می‌یابند و تعلیم می‌یابند؟ اگر سربازخانه‌های ما بی نشاط است، اگر سربازان وظیفه احساس می‌کنند وقتشان به بیهودگی می‌گذرد، آن دیگر متوجه برنامه ریزانی است که نمی‌توانند اوقات خدمت سربازان جوان را پر کنند. امور مذهبی و خداشناسی، ورزش، عملیات بدنسازی، کارهای سازندگی و مهندسی، سوادآموزی (برای سربازان بی‌سواد.) رانندگی انواع خودروها، کوهنوردی، شنا، آموزش تاریخ و جغرافیا، و مطالعه می‌تواند اوقات جوانان را به خوبی در سربازخانه پر کند. کوچک زاده: خرید خدمت صورت واضح تبعیض اقتصادی است کوچک زاده: برای خرید خدمت، راه های عادلانه تری هم وجود دارد کوچک  زاده، نماینده مجلس می گوید: اگر هدف پول درآوردن است، پیشنهاد من بهتر است. من صریح می گویم. دو میلیون نفر، نفری 5 میلیون تومان بدهند. دیگر دعوای پولدار و فقیر هم نمی شود. همه می توانند بپردازند. مجموعا می شود ده هزار میلیارد تومان! شما کلا هزار میلیارد تومان پیش بینی کردید. وی ادامه داد: وقتی بطور متوسط 25 میلیون تومان برای خرید غیبت تعیین کردید چه کسی می تواند بدهد؟ چه کسی تمکن پرداخت این هزینه را دارد؟ بسیاری از کسانی که سربازی نرفتند برای تامین معشیت خانواده غیبت کرده اند! لذا با میزان جریمه قابل پرداخت نیست! از طرفی جریمه ها را پلکانی تعیین کرده اید. به طوری که زیردیپلم کمترین هزینه را بدهد و هر چه مدرک بالاتر می رود هزینه غیبت او بیشتر می شود. یعنی چی؟ یعنی هرکسی تحصیل کرده تر بود هزینه بیشتری از او بگیریم؟ به نظر بنده علی رغم زحمت کمیسیون تلفیق برای اصلاح این تبصره کارشناسی نشده دولت در لایحه، چون بنیان این طرح خراب است و بدون عدالت، کار خراب تر شده است. رییس سازمان نظام وظیفه عمومی: خدمت سربازی تاثیری بر ازدواج جوانان ندارد سردار حمید صدرالسادات از معدود کسانی است که در دفاع از خدمت سربازی به شیوه کنونی برآمده و در گفتگویی اعلام داشته: جدا از اینکه به طور کلی آیا خدمت سربازی چه تاثیری در ازدواج جوانان دارد باید گفت با توجه به مقرراتی که اخیرا وضع شد به نظرم این موضوع حتی اگر در گذشته هم وجود داشته امروز موضوعیتی ندارد و به نظر می رسد با این قوانین دیگر نمی توان گفت سربازی مانعی برای ازدواج خواهد بود. وی افزود: خدمت سربازی نه تنها مانعی برای ازدواج و پیشرفت جوانان نخواهد بود بلکه می تواند بسیار بهره های مفید از جمله تجربه های لازمه زندگی، آمادگی مسئولیت پذیری و نظم پذیری را بیاموزند. شاید بهتر باشد مدت سربازی کمتر شود اما برنامه ای برای این کار نداریم! سردار صدرالسادات در ادامه اظهار داشت: البته باید در خصوص خدمت سربازی توجه بیشتری شود به ویژه در خصوص حقوق سربازان و استفاده بهینه از جوانان در موضوعاتی که قابل تامل است و اینکه بخواهیم هر مشکلی را مانعی برای ازدواج بدانیم یک منطق غلط است. رئیس سازمان وظیفه عمومی ناجا در خصوص طول خدمت سربازی نیز هر چند بی منطق بودن این مدت را تلویحاً پذیرفت اما در عین حال خاطر نشان کرد: طول خدمت سربازی براساس میزان موالید کشور است که به تبع آن هر چه این میزان بیشتر باشد می توان از طول خدمت سربازی کم کرد و نیاز کمتری احساس می شود اما در حال حاضر برنامه ای برای کسر طول خدمت سربازی نداریم. در مجموع باید گفت بررسی مجموع اظهار نظرات مسئولین و کارشناسان پیرامون موضوعع سربازی نشان می دهد به جز تصمیم گیران فعلی سازمان نظام وظیفه که مدافع شیوه کنونی خدمت وظیفه هستند و البته این دفاع به جهت جایگاه سازمانی شان عجیب نیست، اما سایر مسئولین و کارشناسان نسبت به شیوه کنونی خدمت وظیفه عمومی انتقادات جدی داشته و بر لزوم اصلاح اساسی این شیوه تاکید دارند. اتفاقی که هر چند به تایید بسیاری از ایشان رسیده است اما تاکنون دغدغه ای را در ذهن مسئولان امر و تصمیم سازان اصلی این موضوع در ستاد مشترک نیروهای مسلح کشور به وجود نیاورده است. ش منبع: دو هفته نامه امید و آگاهی یزد