جدیدترین تحولات در روند مذاکرات هسته‌ای/ چرا آمریکایی‌ها سناریوی سوخته‌ی «توافق موقت» را مطرح می‌کنند؟

هر دو ایده «بازگشت گام به گام» و «توافق موقت»، حتی اگر بخشی از طرح «نه توافق نه بحران» نبودند و قرار بود در ادامه به اجرای کامل برجام منتهی شوند، باز هم ضامن منافع اقتصادی ایران نبودند و با خواسته‌های تهران متناقض بودند.

 یک رسانه آمریکایی در روزهای گذشته مدعی شده بود دولت «جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در هفته‌های گذشته با شریکان اروپایی و صهیونیستی ایده نوعی «توافق موقت» با ایران را در میان گذاشته است.

آن‌طور که پایگاه آکسیوس گزارش داده  طرحی که آمریکایی‌ها مدنظر دارند شامل رفع برخی تحریم‌ها در ازای توقف بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران از جمله توقف غنی‌سازی 60 درصدی است و منطق آن مشابه توافق موقت ژنو است که در سال 2013 مورد توافق ایران و قدرت‌های جهانی قرار گرفت.

بحث «توافق موقت» البته بحث تازه‌ای نیست و آمریکایی‌ها در جریان چندین دور مذاکرات رفع تحریم‌های وین هم چندین بار آن را مطرح کرده و هر بار با پاسخ منفی ایران مواجه شده بودند. در آن زمان، «توافق موقت» قرار بود نخستین گام از یک فرایند چندمرحله‌ای برای بازگشت به اجرای کامل توافق هسته‌ای از سوی دو طرف باشد.

با این حال، به نظر می‌رسد این بار توافق موقت حتی بازگشت گام به گام به اجرای کامل توافق هسته‌ای را هم در چشم‌انداز ندارد بلکه بخشی از دکترین جدید کاخ سفید در قبال ایران است که محافل کارشناسی نزدیک به دولت بایدن از آن به عنوان «نه توافق نه بحران» (No deal, No crisis) نام می‌برند. ببینیم که این رویکرد چیست و پیشنهاد «توافق موقت» چطور در دل آن تعریف شده است.

دکترین «نه توافق، نه بحران»

موضوع ایران به یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های دولت جو بایدن تبدیل شده و کاخ سفیدِ بایدن به دلیل چالش‌های متعدد داخلی و سیاست خارجی نه مانند دولت باراک اوباما در وضعیتی قرار دارد که بتواند با نادیده گرفتن مخالفت‌های شدید جمهوری‌خواهان برای اجرای برجام هزینه سیاسی بدهد و نه گزینه‌ای واقعی برای جلوگیری از پیشروی‌های هسته‌ای ایران دارد.

وضعیت بغرنج دولت بایدن در برابر این چالش را می‌توان در گزارش جدید مرکز تحقیقات کنگره آمریکا که هفته گذشته منتشر شد به خوبی مشاهده کرد. در این گزارش تصریح شده «ابزارهای متنوع سیاست‌گذاری شامل تحریم‌های جامع، اقدامات نظامی محدود و تعاملات دیپلماتیک با دولتمردان ایران»، هیچ یک موفقیتی برای کاستن از آنچه «تهدید ایران» خوانده شده نداشته‌اند.

 در چنین شرایطی دولت بایدن دکترینی به نام «نه توافق نه بحران» را در قبال ایران در پیش گرفته است. نشریه «هیل» که ارگان رسمی کنگره آمریکاست، این سیاست را اینطورتوضیح می‌دهد: «محور طرح این است که مسئله‌ ایران با اجتناب از سازش دیپلماتیک پرهزینه و همچنین اجتناب از تنش‌هایی که خطر درگیری در پی دارد، از روی میز بایدن برداشته شود.»

نشریه بلومبرگ هم در توضیحاتی اضافه‌تر به نقل از منابع آگاهی که نخواسته نامشان فاش شود در تشریح این سیاست نوشته طرح دولت جو بایدن از یک طرف بر جلوگیری از بروز بحران با ایران و از طرف دیگر بر حفظ فشارهای مستمر اقتصادی بر این کشور استوار است.

با این حال، به ویژه بعد از حملات پهپادی چند هفته اخیر به پایگاه آمریکا در سوریه این بحث مطرح شده که این سیاست قابل دوام نیست و دولت جو بایدن نمی‌تواند برای مدت زیادی در این وضعیت بینابین باقی بماند و آن را حفظ کند.

رویای بایدن، تعبیر می‌شود؟

با این توصیف به نظر می‌رسد دولت بایدن «توافق موقت» را به عنوان طرحی که قرار است آسودگی خاطر واشنگتن را از ماندن در وضعیت «نه توافق، نه بحران» تضمین کند پیشنهاد کرده. احتمالاً تصور واشنگتن این است که در ازای اقداماتی مانند آزادسازی بخشی از دارایی‌های ایران می‌توان امتیازهای بزرگتری مانند جلوگیری از پیشروی برنامه هسته‌ای ایران گرفت.

این طرح، همان‌طور که گفته شد، به نظر نمی‌رسد چشم‌اندازی برای توجه به هیچ‌یک از خواسته‌های اصلی ایران شامل تضمین ماندگاری برجام، راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و رفع نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه مسائل پادمانی آژانس اتمی در دستور کار داشته باشد.

با این توضیحات مشخص است که پیشنهاد توافق موقت تا چه اندازه از خواسته‌های ایران دور و بر اساس میدان بازی طراحی‌شده از سوی طرف آمریکایی است. جالب آنکه پیشنهاد توافق موقت، حتی در آن زمان که آمریکایی‌ها آن را به عنوان بخشی از یک طرح گام به گام برای بازگشت کامل به اجرای برجام مطرح می‌کردند یک سناریوی سوخته و رد شده از سوی ایران بود، چرا که کارآیی‌ای برای تضمین منافع اقتصادی ایران نداشت.

پیشتر خطیب زاده، سخنگوی سابق وزارت خارجه کشورمان گفته بود: «ما برای رفع تحریم‌ها و چگونگی توقف اقدامات جبرانی ایران در مقابل رفع تحریم‌ها مذاکره می‌کنیم. چیزی به نام توقف و توافق موقت مطرح نیست.»

علی بهادری جهرمی سخنگوی سابق دولت نیز دو سال قبل در این باره گفته بود : همان‌طور که بار‌ها اعلام شده است موضوع توافق موقت در دستورکار جمهوری اسلامی ایران نیست و تیم مذاکره‌کننده متمرکز بر رفع تحریم‌های ظالمانه به‌شکل پایدار و مطمئن است.

«ناصر کنعانی» سخنگوی فعلی وزارت خارجه نیز در این باره گفته است:  «توافق موقت از نظر جمهوری اسلامی ایران مطرح نیست. مبنای ما بازگشت به برجام بر اساس سند امضا شده در سال 2015 میلادی است.»/تسنیم